Ακήλ βέης: ο «γκιαούρ δήμαρχος» των Σερρών

Ανατρέχοντας στον κατάλογο με τους δημάρχους των Σερρών, βλέπουμε ότι μετά την απελευθέρωση της πόλης ο πρώτος της δήμαρχος ήταν ο Ακήλ βέης. Η επιλογή του δεν έγινε τυχαία, καθώς είχε ήδη μακρά εμπειρία στο δημαρχιακό αξίωμα, από το οποίο είχε παραιτηθεί περίπου ένα χρόνο πριν την έναρξη των βαλκανικών πολέμων. Πάνω απ’ όλα όμως, ο Ακήλ βέης ήταν φίλος της προόδου και βαθιά φιλέλληνας, σε βαθμό ώστε οι Τούρκοι των Σερρών τον αποκαλούσαν «ο γκιαούρ δήμαρχος» ήδη από τη θητεία του στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Μήπως, λοιπόν, θα μπορούσαμε να τον τιμήσουμε περισσότερο ως Σερραίοι, ενδεχομένως δίνοντας για παράδειγμα τ' όνομά του σε μια οδό της πόλης;

Στο αφιέρωμα που ακολουθεί, έχω συγκεντρώσει όσες πληροφορίες υπάρχουν σκόρπιες στις σελίδες της έρευνάς μου «Οι Σέρρες και οι Σερραίοι μέσα από τις σελίδες των εφημερίδων» και αφορούσαν τον «γκιαούρ δήμαρχο» των Σερρών.

Το 1901, συναντούμε τον Ακήλ βέλη ως μέλος της ελλανοδίκου επιτροπής των «ετήσιων γυμναστικών αγώνων» των μαθητών του Γυμνασίου και της Αστικής Σχολής, οι οποίοι πραγματοποιήθηκαν στο γυμναστήριο της πόλης των Σερρών στις 3/16 Απριλίου. Η συμμετοχή του Ακήλ βέη στην επιτροπή έγινε υπό τη διπλή ιδιότητα του δωρητή και του μέλους του ελληνικού Γυμναστικού Συλλόγου, επίτιμος πρόεδρος και προστάτης του οποίου ήταν ο μητροπολίτης Σερρών.

Την ιδιαίτερη αγάπη του για τον αθλητισμό επιβεβαίωσε ο Ακήλ βέης λίγους μήνες αργότερα με την παρουσία του στο μεγάλο φιλανθρωπικό χορό υπέρ του Γυμναστικού Συλλόγου, που πραγματοποιήθηκε με τη φροντίδα της αδελφότητας κυριών «Εμμέλεια» στο γυμναστήριο των Σερρών, εκεί όπου άλλοτε στεγαζόταν το Παρθεναγωγείο, στις 16 Φεβρουαρίου/1 Μαρτίου 1902. Ο φιλέλληνας βέης δεν παρέλειψε να προσφέρει μία τουρκική λίρα ως δωρεά στα ταμεία του συλλόγου.

Ο Ακήλ βέης εξελέγη για πρώτη φορά δήμαρχος Σερρών τον Μάρτιο του 1903.

Λίγους μήνες αργότερα, στον Ταχυδρόμο Κωνσταντινουπόλεως της 25.06.1903, διαβάζουμε ένα θετικό σχόλιο για το νέο δήμαρχο της πόλης σε επιστολή Σερραίου αγνώστων λοιπών στοιχείων, ο οποίος σημείωνε: «Ελπίς ή μάλλον πεποίθησις υπάρχει ότι ο φιλότιμος και ζήλου πλήρης νέος δήμαρχος, ο ενδοξ. Ακήλ βέης, θα καταβάλη πάσαν προσπάθειαν προς τον δυνατόν εξωραϊσμόν της πόλεως [...] και προς εύστοχον εκτέλεσιν πάσης οιασδήποτε πράξεως υπαγορευμένης υπό των ελλόγων απαιτήσεων του σπουδαίου και υψηλού αξιώματος αυτού».

Ο δήμαρχος δεν παρέλειψε να παρευρεθεί σε ακόμη μία φιλανθρωπική χοροεσπερίδα υπέρ του γυμναστηρίου των Σερρών, η οποία δόθηκε στο Κεντρικόν Ξενοδοχείον στις 12/25 Φεβρουαρίου 1904.

Ο ανταποκριτής της Journal de Salonique στις Σέρρες εκθείαζε το έργο και τα σχέδια του δημάρχου Ακήλ βέη στο φύλλο της 15 Απριλίου  1906: «Οι δρόμοι μας πλακοστρώνονται τακτικά· ο κάποτε τόσο ελαττωματικός φωτισμός είναι αισθητά καλύτερος· οι δημόσιοι κήποι μας και οι δρόμοι περιπάτου προσελκύουν τη διαρκή προσοχή του δημάρχου μας και κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού διατηρούνται σε αξιέπαινη κατάσταση καθαριότητας. Χάρη στις προσπάθειές του μια σιδερένια γέφυρα κατασκευάζεται πάνω από τον χείμαρρο που διασχίζει την πόλη· ένας όμορφος δρόμος διαμορφώνεται από τα δημοτικά καφενεία μέχρι τον Άη Γιάννη, [όπου] θα φυτευτούν δενδροστοιχίες. Προγραμματίζεται επίσης να κατασκευαστεί ένα χαριτωμένο κιόσκι απέναντι από το φρούριο Χαμιδιέ, που θα προσφέρει ταμπάκο και διάφορα αναψυκτικά [...]».

Στα τέλη Απριλίου 1907, ο Ακήλ βέης διορίστηκε και πάλι δήμαρχος Σερρών. Ένα ακόμη εγκωμιαστικό για εκείνον σχόλιο φιλοξενήθηκε στην Journal de Salonique, που σημείωνε ότι ο Ακήλ βέης κατά την προηγούμενη θητεία του είχε βάλει «τα δυνατά του για την εισαγωγή σημαντικών βελτιώσεων στα γρανάζια του δήμου», η δε σύντομη απουσία του από τη διοίκηση του δήμου «είχε ήδη εισαγάγει την αταξία στις υπηρεσίες».

Με αφορμή την υποχρέωση των ελληνικών και βουλγαρικών ανταρτικών ομάδων να καταθέσουν τα όπλα μετά την επικράτηση του κινήματος των Νεότουρκων, ο δήμαρχος των Σερρών έδωσε συνέντευξη στον ανταποκριτή της ελλαδικής εφημερίας Πανελλήνιον Κράτος, η οποία δημοσιεύτηκε στο φύλλο της 19.07.1908. Συγκεκριμένα ανέφερε ότι «Τα [ανταρτικά] σώματα δεν έχουν πλέον λόγο ύπαρξης. Τώρα, που υπάρχει ελευθερία, ο καθένας θα μπορεί να κάνει αρμοδίως τα παράπονά του χωρίς να έχει ανάγκη να καταφεύγει στα όπλα». Άλλωστε ο ίδιος δήλωνε αισιόδοξος για το μέλλον της οθωμανικής αυτοκρατορίας και -σ’ εκείνη τουλάχιστον τη χρονική περίοδο αμέσως μετά την επικράτηση του επαναστατικού κινήματος- εξέφρασε τον ενθουσιασμό του για το κομιτάτο των Νεότουρκων, το οποίο περιέγραφε ως «θαυμασίως διοργανωμένο» και αποτελούμενο «από τους μάλλον ανεπτυγμένους Οθωμανούς».

Σε κάθε περίπτωση, ο ανταποκριτής της αθηναϊκής εφημερίδας έμεινε ενθουσιασμένος από τη συνάντησή του με τον Ακήλ βέη, τον οποίο περιέγραψε ως «αληθινό τζέντλεμαν κατά τους τρόπους, την ευγένειαν και τα τοιαύτα».

Στις 02.09.1909, η Journal de Salonique αναδημοσίευσε από την εφημερίδα Asr την ενδιαφέρουσα όσο και άβολη σύγκρουση του δημάρχου με τον μουτεσαρίφη των Σερρών. Ο τελευταίος είχε αγοράσει μια άμαξα, αλλά δεν διέθετε γκαράζ. Σκέφτηκε, λοιπόν, γιατί να μην κατασκεύαζε ένα παράπηγμα σε δημόσιο χώρο; Και όχι μόνο το σκέφτηκε, αλλά το έχτισε κιόλας! Όμως δεν είχε λάβει την προαπαιτούμενη άδεια του δημάρχου Ακήλ βέη, ο οποίος έδωσε εντολή κατεδάφισης και στις διαμαρτυρίες του μουτεσαρίφη αποκρίθηκε ότι για εκείνον ο νόμος ήταν υπεράνω κάθε πολίτη ανεξαρτήτως αξιώματος. Κατά τ’ άλλα η εφημερίδα δεν παρέλειψε να σημειώσει ότι οι σχέσεις των δύο ανδρών συνέχισαν να είναι... «καλές».

Στο πλευρό των πλημμυροπαθών Σερραίων βρέθηκε έμπρακτα ο Ακήλ βέης μετά την καταστροφική, όσο και φονική πλημμύρα του χειμάρρου των Αγίων Αναργύρων το απόγευμα της 6/19 Σεπτεμβρίου 1911. «Τους πάντας εδέχετο μετά προσηνείας, διά τους πάντας εύρισκε παρηγορητικούς λόγους και εις πάντας προσέφερε την ευγενή αρωγήν του διαθέσας όλους τους δημαρχιακούς υπαλλήλους και σπεύδων αυτοπροσώπως όπου τον εκάλει το καθήκον του ως Δημάρχου και η μεγάλη καρδία του ως φιλανθρώπου», αναγνώριζε ο ανταποκριτής της εφημερίδας Μακεδονία.

Πάντως πρέπει να σημειωθεί ότι οι οικονομικές δυνατότητες του δήμου ήταν περιορισμένες, καθώς οι πρώτες εκτιμήσεις έκαναν λόγο για ζημιές συνολικού ύψους 10.000 λιρών, την ώρα που ο προϋπολογισμός του δήμου προέβλεπε έλλειμα 7.171 γροσιών (με έξοδα 731.438 γρόσια έναντι 723.967 γρ. τα έσοδα)!

Άλλωστε, λίγες μέρες αργότερα (στις 17/30 Σεπτεμβρίου 1911), στην έκτακτη συνεδρίαση του διοικητικού συμβουλίου των Σερρών μία μέρα μετά την έναρξη του ιταλοτουρκικού πολέμου, ο Ακήλ βέης αντέταξε ότι το ταμείο του δήμου ήταν άδειο, ώστε ήταν αδύνατη η όποια οικονομική συνδρομή για τις πολεμικές ανάγκες του τουρκικού στρατού. Ακολούθησε σειρά απειλών από το νεοτουρκικό κομιτάτο, ενώ με την επιστροφή του μουτεσαρίφη οι πιέσεις εντάθηκαν προς τον Ακήλ βέη, ο οποίος επέμεινε στην άρνησή του, ώστε τελικά εξαναγκάστηκε σε παραίτηση, όπως και οι σ’ αυτόν φίλα προσκείμενοι δημοτικοί σύμβουλοι. Η παραίτηση του «Γκιαούρ δημάρχου» έγινε αμέσως δεκτή και στη θέση του τοποθετήθηκε ο Τεφήκ βέης, τον οποίο ο ανταποκριτής της εφημερίδας Ισοπολιτεία περιέγραφε ως «μέθυσο, σωβινιστή και όργανο του Κομιτάτου».

Μετά την απελευθέρωση των Σερρών, ο Ακήλ βέης ανέλαβε και πάλι δημαρχιακά καθήκοντα. Ήταν μάλιστα μεταξύ των Ελλήνων, Τούρκων και Ισραηλινών προκρίτων, οι οποίοι υποδέχτηκαν το βασιλιά Κωνσταντίνο υπό ραγδαία βροχή στο σημαιοστόλιστο σιδηροδρομικό σταθμό των Σερρών το απόγευμα της 30 Σεπτεμβρίου/13 Οκτωβρίου 1913.

Λίγες μέρες αργότερα, στις 9/22 Οκτωβρίου, ως δήμαρχος της πόλης συμμετείχε σε σύσκεψη με τον υπουργό Εσωτερικών, Εμμανουήλ Ρέπουλη, όπου συζητήθηκαν οι προτάσεις του δημοτικού συμβουλίου σχετικά με την ανοικοδόμηση των Σερρών, που είχαν πυρποληθεί κατά την υποχώρηση των Βουλγάρων λίγο πριν την απελευθέρωση.

Ο Ακήλ βέης ήταν ένα από τα δεκαπέντε μέλη της Γενικής Επιτροπής που είχε συσταθεί για τον έρανο υπέρ της κατασκευής ναυαρχίδας με το όνομα του βασιλιά Κωνσταντίνου και ξεκίνησε τη συλλογή χρημάτων –με μεγάλη επιτυχία παρά τα δεινά που είχαν βρει τους Σερραίους- από δυο δαρνακοχώρια (Σαρμουσακλή και Τοπόλιανη) στις 26 Ιανουαρίου/8 Φεβρουαρίου 1914.

Ως δήμαρχος της πόλης ήταν παρών μαζί με το υπόλοιπο δημοτικό συμβούλιο και τους επισήμους στο ναό των Μεγίστων Ταξιαρχών για τον πρώτο επίσημο εορτασμό της εθνικής επανάστασης του 1821 στις 25 Μαρτίου την ίδια χρονιά.

Στις 9/22 Απριλίου η δημαρχία αναγκάστηκε να βγάλει ανακοίνωση μετά από δημοσίευμα που χαρακτήριζε παράνομη την είσπραξη διοδίων κατά τη διέλευση της γέφυρας του Όρλιακου. Παρέπεμπε στο νόμο ΑΡΛΔ «περί διοικήσεως των στρατιωτικώς κατεχομένων χωρών», που διατηρούσε σε ισχύ την υφιστάμενη οθωμανική διοικητική νομοθεσία, βάσει της οποίας είχε γίνει η επιβολή των διοδίων. Εξάλλου στην ανακοίνωση διευκρινιζόταν ότι η απόφαση του δημοτικού συμβουλίου είχε εγκριθεί και από τη Νομαρχία, ώστε οι εισπράξεις των διοδίων είχαν συμπεριληφθεί στα τακτικά έσοδα του δήμου κι επομένως «ό,τι εισπράττεται κατά την διέλευσιν της γεφύρας Όρλιακο είνε νόμιμον και πάσα κατάκρισις της φορολογίας ταύτης αδικαιολόγητος και ακατανόητος τυγχάνει».

Στις 10/23 Μαΐου 1914, ημερομηνία αντικατάστασης αλλά και ορισμού νέων δημοτικών συμβούλων, ανανεώθηκε άτυπα η θητεία του στο δημαρχιακό αξίωμα. Ας δούμε ποιοι συμπλήρωσαν το δημοτικό συμβούλιο της πόλης των Σερρών τη συγκεκριμένη ημερομηνία: Δ. Τσαγγαρόλας, Β. Χατζηστογιάννου, Ιωάννης Σχοινάς, Αλέξ. Αλεξανδρίδης, Δ. Μελισσάς, Κ. Τενεκετζής, Γ. Ζιώγας, Θ. Χρηστίδης, Κ. Τέργουτζικ, Ορ. Περδικάρης, Τρ. Πολυμέρης, Ζαφείριος Νικολάου, Χαριζάνης, Αζαρίας Οβαδιά, Θ. Γούτας, Ν. Μόσχος, Ν. Χατζηκώτσιου και Κ. Χατζηδήμου.

Στις 29 Μαρτίου/11 Απριλίου 1915 ο δήμαρχος και το δημοτικό συμβούλιο παρευρέθηκαν στα εγκαίνια του νυχτερινού σχολείου των Σερρών, που φιλοξενούταν στο κτίριο της Αστικής Σχολής.

Παραμονές της δεύτερης βουλγαρικής κατοχής, στα τέλη Ιουλίου 1916, με βασιλικό διάταγμα νέος δήμαρχος Σερρών διορίστηκε ο Χ. Καρατζάς, ωστόσο φαίνεται ότι η απόφαση δεν πρόλαβε να δημοσιευτεί στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως και δεν εκτελέστηκε ποτέ. Σειρά εγγράφων κατά την επόμενη «μαύρη» -για τους Σερραίους- διετία, με τα οποία αποκαλύπτονταν οι φρικαλεότητες των Βούλγαρων κατακτητών, έφεραν την υπογραφή του Ακήλ βέη με την ιδιότητα του επικεφαλής του δημοτικού συμβουλίου. Τυπικά πάντως, οι βουλγαρικές αρχές είχαν διορίσει ως δήμαρχο των Σερρών το γιατρό Κωνσταντίνο Δεσπότωφ.

Ο απεσταλμένος της εφημερίδας Νέα Ελλάς, Ν. Ηλιάδης, ο οποίος βρέθηκε στις Σέρρες μετά την απελευθέρωση της πόλης, σε μία από τις ανταποκρίσεις του περιέγραψε την «εξαιρετική στάση» που είχε επιδείξει ο δήμαρχος Ακήλ βέης «όστις έσωσε επανειλημμένως τους συμπολίτας του από πλείστας βιαιοπραγίας».

«Ό,τι και αν σας είπω θα είνε κατώτερον της πραγματικότητος. Έπρεπε να είσθε εδώ ίνα αντιληφθήτε την βαρβαρότητα των Βουλγάρων, οι οποίοι ούτε των Τούρκων δεν εφείσθησαν. Η διάβασις των Βουλγάρων από τας Σέρρας ήτο δι’ ημάς αληθινή θεομηνία», θα δήλωνε ο Ακήλ βέης στο Εμπρός (στο φύλλο της 28.09.1918) μετά την απελευθέρωση των Σερρών, όπως και όλης της ανατολικής Μακεδονίας.

Μία μέρα την είσοδο του ελληνικού στρατού στις Σέρρες (20 Σεπτεμβρίου/3 Οκτωβρίου), την πόλη επισκέφθηκε ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Ακήλ βέης μαζί με το γιατρό Δούμπα και τον Μελισσά συναντήθηκαν μαζί του και τον ενημέρωσαν για τα δεινά και την πληθυσμιακή αφαίμαξη που είχε υποστεί η περιοχή.

Ο Ακήλ Μουσταφά βέης, «του οποίου η ιδιαιτέρα αγάπη προς την πόλιν είνε προ πολλού αναγνωρισμένη» (όπως παρατηρούσε ο ανταποκριτής της θεσσαλονικιώτικης εφημερίδας Νέα Αλήθεια στο φύλλο της 03.10.1918), αρχικά επαναδιορίστηκε δήμαρχος των Σερρών. Ωστόσο στις αρχές της επόμενης χρονιάς, νέος δήμαρχος τοποθετήθηκε ο γιατρός Ξενοφώντας Σγουρός.

Συχνά οι ανταποκριτές των εφημερίδων της Θεσσαλονίκης στις Σέρρες σχολίαζαν σημαντικές κοινωνικές εκδηλώσεις και τους παρευρισκόμενους σ’ αυτές –το ανεπίσημο «κοσμικό ρεπορτάζ» της εποχής. Έτσι, λοιπόν, με αφορμή μια χοροεσπερίδα του συλλόγου «Αναγέννησις», όπως είχε μετονομαστεί ο «Ορφεας», στην εφημερία Μακεδονία της 08.02.1920 διαβάζουμε ότι ο «ακούραστος» Ακήλ μπέης «εις της καντρίλιες εθαυμάσθη».

Ο πρώην δήμαρχος ήταν παρών σε πολλές κοσμικές εκδηλώσεις, όπως για παράδειγμα στη χοροεσπερίδα που διοργανώθηκε από τον σύνδεσμο δημοσίων υπαλλήλων στην ασφυκτικά γεμάτη αίθουσα του «Ορφέα» στις 8/21 Ιανουαρίου 1922, ενώ συγκαταλεγόταν και μεταξύ των δωρητών υπέρ του ταμείου του συνδέσμου.

Πιθανότατα η αναχώρηση του Ακήλ βέη από τις Σέρρες έγινε μαζί με τους υπόλοιπους τουρκικής καταγωγής κατοίκους της πόλης, η οποία πραγματοποιήθηκε επίσημα και οργανωμένα στις 9 Αυγούστου 1924.

Και φτάνουμε στις 4 Ιανουαρίου 1933, όταν σε ορισμένες τουρκικές δημοσιεύτηκε, όπως η Millyet και η Cumhuriyet, δημοσιεύτηκε το επόμενο κείμενο, που γνωστοποιούσε το θάνατο του παλιού δημάρχου των Σερρών, Ακήλ βέη, στα Άδανα:

«Ο Ακήλ βέης, ένας από τους προύχοντες των Σερρών, αρρώστησε και πέθανε, ενώ βρισκόταν στα Άδανα. Η κηδεία του αναγγέλθηκε από τα Άδανα, όπου μεταφέρθηκε στο μέρος της αιώνιας ανάπαυσής του με πολλούς φίλους, τη χωροφυλακή, την αστυνομία και δημοτικούς αξιωματούχους. Όταν ο αποθανών βρισκόταν στις Σέρρες, κατείχε πάντοτε την προεδρία του δήμου. Ήταν φιλάνθρωπος, αληθινός και έντιμος άνθρωπος, ο οποίος επέδειξε μεγάλη καλοσύνη και θα αφήσει μεγάλη θλίψη σε όσους τον γνωρίζουν εδώ».

______________________________________

* Οι πληροφορίες προέρχονται από την έρευνά μου «Οι Σέρρες και οι Σερραίοι μέσα από τις σελίδες των εφημερίδων»....

τόμος Β΄: σελ. 110, 129-130, 142, 169, 195, 241-242, 271, 288, 321-322, 358, 359-360

τόμος Γ΄: σελ. 95, 101, 119, 127, 130, 139, 232, 297, 342, 343-344, 359, 363, 369, 375

τόμος Δ΄: σελ. 7, 45, 83, 123

τόμος Στ΄: σελ. 318