Αναστασία Χατζηαράπη: Η πρώτη Σερραία φοιτήτρια του Εθνικού Πανεπιστημίου της Αθήνας

Μετά την εγγραφή της Ιωάννας Στεφανόπολι στη Φιλοσοφική σχολή του Εθνικού Πανεπιστημίου της Αθήνας το φθινόπωρο του 1890 άνοιξε ο δρόμος αν και με βραδείς ρυθμούς- για να φοιτήσουν και οι Ελληνίδες στο μοναδικό πανεπιστημιακό ίδρυμα του ελληνικού κράτους.

Δεν πέρασαν πολλά χρόνια και μόλις στα τέλη Σεπτεμβρίου του 1898, στο τμήμα Φιλολογίας της Φιλοσοφικής σχολής εγγράφτηκε η πρώτη Σερραία φοιτήτρια, η Αναστασία Χατζηαράπη. Η νεαρή Σερραία πήρε το πτυχίο της τον Ιούνιο του 1905 ύστερα από μια άκρως επεισοδιακή εξέταση, η οποία ήταν πρωτοφανής για τα ελληνικά πανεπιστημιακά χρονικά.

Αξίζει τον κόπο να σταθούμε περισσότερο σ’ αυτήν την παράξενη και οπωσδήποτε αναπάντεχη ιστορία με πρωταγωνίστρια την πρώτη Σερραία φοιτήτρια:

9/22 Ιουνίου 1905. Στις 2 μ.μ. στην αίθουσα της Φιλοσοφικής σχολής είχαν κληθεί για τις διδακτορικές (πτυχιακές) τους εξετάσεις τρεις φοιτητές: δύο αγόρια και ένα κορίτσι, η Αναστασία Χατζηαράπη. Το ένα αγόρι πέρασε τις εξετάσεις με «άριστα», ενώ η Χατζηαράπη και ο άλλος συμφοιτητής της βαθμολογήθηκαν με «λίαν καλώς».

Η κοπέλα δεν έμεινε καθόλου ικανοποιημένη από τη βαθμολογία και θεώρησε ότι είχε αδικηθεί. Δεν κράτησε τη σκέψη αυτή για τον εαυτό της, αλλά με τη λήξη της εξέτασης άρχισε ν’ ακολουθεί τους εξεταστές από τη στιγμή που εκείνοι άρχισαν να εξέρχονται της αίθουσας μέχρι και έξω από το Πανεπιστήμιο αποκαλώντας τους «ανάξιους να λέγονται καθηγητές». Την τιμητική του είχε ιδίως ο κοσμήτορας της σχολής, Γρηγόριος Βερναρδάκης, στον οποίο η Αναστασία Χατζηαράπη επιτέθηκε με την ομπρέλα της στην πλατεία των ανακτόρων κατηγορώντας τον επίσης ως «ανάξιο»!

Το σκάνδαλο ήταν πρωτοφανές και το γεγονός ότι οι (σίγουρα ακραίες) διαμαρτυρίες προέρχονταν από μια φοιτήτρια, μεγέθυνε τις αντιδράσεις. «Η χειραφέτησις αυτό διδάσκει» σχολίασε αφοριστικά η Εστία την επομένη.

«Έως πού θα προχωρήση ύψιστε Θεέ, των γυναικών μας η χειραφεσία; Τι δε κίνημα ορμής και οργής χειραφετημένου θήλεος υπήρξε το ανυψώσαν χθες το λεπτόν εαρινόν ομβρελλίνον της δεσποινίδος Αναστασίας Χατζηαράπη κατά της πολιάς [= λευκής] κόμης του καθηγητού κ. Βερναρδάκη» αναρωτιόταν στον ίδιο αφοριστικό τόνο και συντάκτης του Άστεως, που το τραβούσε ακόμη περισσότερο: «Ηκούσαμεν έως τώρα μαθητάς γυμνασίων δέροντας τους καθηγητάς των. Φοιτηταί δεν είχον ακόμη ανυψώσει χείρα κατά των διδασκάλων των, αν δεν μας απατά η μνήμη. Και ιδού ότι μία φοιτήτρια εγκαινιάζει χθες και τας επιθέσεις κατά καθηγητών του Πανεπιστημίου. [...] Αλλά σκεπτόμεθα: Αν αντί να λάβη απλώς «λίαν καλώς» η δεσποινίς Χατζηαράπη, απερρίπτετο, τι θα εγίνετο τότε; Το εγχείριδιον (= μαχαίρι), το βιτριόλιον, ο θάνατος;».

Στο ίδιο μήκος κύματος και το σχόλιο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Αθήναι, περιέγραφε την αγανακτισμένη κοπέλα ως τον «κατ’ εξοχήν τύπο της χειραφετημένης γυναικός», ενώ εξέφραζε ανησυχία για τους «δυστυχείς» άνδρες μιας και στα δύο «μεγάλα όπλα του ωραίου φύλου», που κατά τον συντάκτη ήταν «το κάλλος» και «η γλώσσα», προστέθηκαν πλέον «και αι χείρες των χειραφετουμένων»!

Η Αναστασία Χατζηαράπη έγινε το πρόσωπο της ημέρας και αναμενόμενα έκανε δηλώσεις στις εφημερίδες. «Α, το τέρας. Εγώ ήμουν δι’ άριστα και αυτός μου ηλάττωσε τον βαθμόν κατά δύο μονάδας. Σας παρακαλώ, κύριε, είνε καθηγητής αυτός;» δήλωσε εξαγριωμένη στην εφημερίδα Αθήναι, που περιέγραφε τη φοιτήτρια ως «28 περίπου ετών, μελαγχροινή με μεγάλους ζωηρούς οφθαλμούς».

Στο δε Άστυ δήλωσε ευθαρσώς ότι είχε προηγούμενα με τον καθηγητή: «Δεν με εχώνευε ποτέ... Πάντοτε με κατεδίωκε... Οσάκις επήγαινα να πω τίποτε εις το φροντιστήριον ή εις το μάθημα, ο κ. Βερναρδάκης με διέκοπτε αποτόμως, λέγων: «Παύσατε εσείς, δεσποινίς, τι ξέρετε εσείς»». Για να καταλήξει: «Είνε Πανεπιστήμιον αυτό, κύριε; Να ισχύουν τα μπιλλιέτα και τα ρουσφέτια, να βγαίνουν εις την κοινωνίαν αμαθείς επιστήμονες διαθέτοντες μέσα, ενώ αδικούνται οι μελετημένοι, οι οποίοι έρχονται να πάρουν το δίπλωμά των με το σπαθί των; Εγώ δεν κατεδέχθηκα κανένα να παρακαλέσω... Επήγα και εκάθησα εις το σκαμνί υπερηφάνως διά τας μελέτας μου... Και όμως έγινα θύμα της τρομερωτέρας αδικίας!».

Κατά τον Βερναρδάκη πάλι, ακόμη και το «λίαν καλώς» ήταν επιεικής βαθμολογία για τη φοιτήτρια. Σχεδόν ένα μήνα μετά τα θλιβερά αυτά συμβάντα, η εφημερίδα Σκριπ αποκάλυπτε τις ερωτήσεις που είχε υποβάλει, όπως και τις βαθμολογίες που είχε δώσει, ο κάθε εξεταστής. Η ακρίβεια του δημοσιεύματος ελέγχεται, σύμφωνα πάντως μ’ αυτό:

Ο Κόντος υπέβαλε στη Χατζηαράπη μια ερώτηση από τον «Αίαντα» και τη βαθμολόγησε αρχικά με «καλώς», το οποίο στη συνέχεια αναβάθμισε σε «λίαν καλώς». «Τι εστί Έρως; Πώς συλλαμβάνεται; Πού καταλήγει; κλπ.» ήταν η ερώτηση του Βάσση, που έδωσε στη φοιτήτρια το ένα από τα δύο «άριστα», ενώ το δεύτερο «άριστα» προήλθε από τον καθηγητή Χατζηδάκη. Οι Σακελλαρόπουλος, Πολίτης και Βερναρδάκης βαθμολόγησαν αρχικά με «μετρίως» την κοπέλα, αν και στη συνέχεια άλλαξαν τη βαθμολογία σε «καλώς» ύστερα από παράκληση του Βερναρδάκη, που μάλλον άδικα δέχτηκε την ομπρέλα στο κεφάλι του.

Δεν γνωρίζουμε την ερώτηση ούτε τη βαθμολογία του τελευταίου εξεταστή, του Καρολίδη, παρά μόνο ένα αρκετά ασυνήθιστο περιστατικό, που έλαβε χώρα κατά την εξέτασή του –εάν βέβαια δεχτούμε ως ακριβές το δημοσίευμα του Σκριπ: μόλις άκουσε την ερώτηση του καθηγητή, η Χατζηαράπη δήλωσε ότι ήταν ζαλισμένη και ζήτησε να εξέλθει για λίγο της αίθουσας, όπως και συνέβη, όταν δε επέστρεψε της τέθηκε άλλη ερώτηση, πιο εύκολη.

Τρεις μέρες μετά το επεισόδιο, η Σερραία φοιτήτρια δικάστηκε από τη Σύγκλητο του Εθνικού Πανεπιστημίου, η οποία αποφάσισε ν’ αφαιρέσει από τη Χατζηαράπη το δικαίωμα αναγόρευσης σε διδάκτορα του πανεπιστημίου· παράλληλα απηύθυνε ερώτημα στη Νομική Σχολή για το χρονικό διάστημα που θα μπορούσε να διαρκέσει η ποινή, δηλαδή για πόσο θα έμενε χωρίς πτυχίο.

Τι συνέβη τελικά, αν και για πόσο χρόνο εφαρμόστηκε η απόφαση της Συγκλήτου δεν είναι γνωστό. Ωστόσο στον κατάλογο των διδακτόρων της Φιλοσοφικής Σχολής στα πλαίσια της επετηρίδας των πεπραγμένων κατά το ακαδημαϊκό έτος 1904-05, το όνομα της Αναστασίας Χατζηαράπη αναφέρεται κανονικά.

Τα επόμενα χρόνια η Αναστασία Χατζηαράπη ίδρυσε δικό της εκπαιδευτήριο στο Θησείο, όπου συνεργάστηκε και με τον αδερφό της Θρασύβουλο Χατζηαράπη, επίσης καθηγητή Φιλολογίας αλλά και ποιητή, πατριωτικά ποιήματα του οποίου δημοσιεύτηκαν σε αθηναϊκές εφημερίδες το 1913, εκδόθηκαν σε βιβλίο υπό τον τίτλο «Ποιήματα Εθνικά» και διδάσκονταν στο σχολείο της αδερφή του. Ψηφιακό αντίγραφο του βιβλίου (e-book) είναι προσβάσιμο για ανάγνωση μέσω της Ψηφιακής Βιβλιοθήκης της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης των Σερρών στο http://ebooks.serrelib.gr/serrelib/handle/10812/32620

Ποιητική φλέβα όμως είχε και η Αναστασία, η οποία το 1915 εμπνεύστηκε ένα ποίημα με αφορμή τη συμπλήρωση ενός χρόνου από τον ηρωικό θάνατο του Ανδρέα Ζυγομαλά, ο οποίος είχε χάσει την ζωή του στη Νίβιτσα της Βορείου Ηπείρου στις 31 Ιουλίου/13 Αυγούστου 1914 συμμετέχοντας στο επαναστατικό αυτονομιστικό κίνημα των Ελλήνων, που ζούσαν στην περιοχή.

Το ποίημά της δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Αθήναι στις 01.08.1915. Ανεξάρτητα από την όποια καλλιτεχνική αξία αυτό φέρει, απλά και μόνο ως πνευματικό έργο Σερραίας (και είναι μάλλον ρητορικό το ερώτημα πόσα ποιήματα Σερραίων γυναικών είχαν δημοσιευτεί στον τύπο πριν απ’ αυτό), θεωρώ ότι έχει μια θέση στο παρόν αφιέρωμα.

ΕΙΣ ΤΟΝ ΗΡΩΑ ΑΝΔΡΕΑΝ ΖΥΓΟΜΑΛΑΝ

Νεράιδες της Ηπείρου καλορρίζικες

στεφάνια μ’ ασπρολούλουδα, Νεράιδες πλέκουνε!

κι άλλες απ’ τα ποτάμια δάφνες φέρνουνε,

στεφάνια δάφνινα, κι άλλες να πλέξουνε!...

 

Γιατί, κορίτσα της Ηπείρου καλοστέφανα,

διπλά, κορίτσα μου, στεφάνια γιατί πλέκετε;

Γάμου χορό... α όχι! δε θα στήσετε,

και τα στεφάνια Σας γι’ αυτό με δάκρυα βρέχετε!

 

- Στρώστε μυρτιές, δάφνης κλωνιά, στολίστε όπλα και τρομπέτα!

και σφαίρες εις το τρόπαιο σκορπίστε για κουφέτα!...

Έχομε γάμο αλλοιώτικο, γάμο μ’ αθάνατο στεφάνι!

Θα στεφανώση η Πατρίς κ’ η Δόξα ένα παλληκάρι!...

 

- Στρώστε μυρτιές, δάφνης κλωνιά στον Ήρωα τον νέο!

τρόπαιο στήστε ένδοξο, τιμήστ’ ένα γενναίο!

Ραντίστε τον με δάκρυα τον τιμημένο γόνο!

Ποια Δόξα είν’ αδάκρυτη κι Ανθός με δίχως πόνο!;

 

Προβαίνει ο νιός προσκυνητά στη Νύφη τη Μεγάλη,

εις το Μεγάλο Θρόνο Της στεφάνι να του βάλη!...

Νειάτα, λεβέντικο κορμί, ηρωικέ Ανδρέα,

πρόσφερες στην Πατρίδα Σου, τη Νύφη την Ωραία!

 

Γενιάς γενναίας καύχημα Ζυγομαλά Ανδρέα

έδωσες αρρεβώνιασμα εις τη Μεγάλη Ιδέα!

Περήφανοι Σε δέχονται τώρα οι Πρόγονοί Σου!

Τα παλληκάρια με χαρά τιμάνε το κορμί Σου.

 

Νεράιδες της Ηπείρου καλορρίζικες,

στεφάνια μ’ ασπρολούλουδα, Νεράιδες πλέξετε!

κι απ’ τα λαγκάδια της Νιβίτσας φέρετε δάφνες

κι απ’ την Αυλώνα τα στεφάνια Σας να πλέξετε!

 

Στολίστε του, κορίτσα της Ηπείρου μας

στολίστε του τον τάφο καλοστέφανα!

Χορό και γάμο ηρωικό εις πανηγύρι

στήστε! με δάκρυα τα στεφάνια Σας να βρέξετε!...

                                                                                

Τρόπαιο είν’ ο τάφος Σου, ανδρειωμένε Ανδρέα!

σου τον στολίζει η ένδοξος, η γαλανή Σημαία!...

______________________________

* Στο αφιέρωμα αυτό αντιγράφω τις πληροφορίες από την έρευνά μου «Οι Σέρρες και οι Σερραίοι μέσα από τις σελίδες των εφημερίδων»: τόμος Β΄ σελίδες 81, 227-230 και τόμος Γ΄ σελίδες 252-253.