Την άνοιξη του 1876 η κατάσταση στη Μακεδονία ήταν ηλεκτρισμένη. Η κρίση
στις σχέσεις της Οθωμανικής αυτοκρατορίας με τη Σερβία, που τον Ιούνιο της
ίδιας χρονιάς θα οδηγούσε σε πολεμική σύγκρουση, αλλά και η βουλγαρική εξέγερση
(τον Απρίλιο του 1876) είχαν αντίκτυπο και στις Σέρρες, όπου άρχισαν να
συγκεντρώνονται πολλά τουρκικά στρατεύματα, η δε πόλη των Σερρών τελούσε υπό
στρατιωτικό νόμο και τα καταστήματα έκλειναν με τη δύση του ηλίου, κατόπιν
διαταγής των τοπικών αρχών.
Λάδι στη φωτιά είχαν ρίξει τα επεισόδια στη Θεσσαλονίκη
τον Απρίλιο. Οθωμανοί δολοφόνησαν τους πρόξενους της Γερμανίας και της Γαλλίας
ως αντίποινα για την απαγωγή κοριτσιού βουλγαρικής καταγωγής από ομάδα
Χριστιανών, την οποία απέδιδαν σε εισηγήσεις του υποπρόξενου των ΗΠΑ στην πόλη,
Περικλή Χατζηλαζάρου και του αδερφού του – και οι δύο ανιψιοί του Αδάμ
Χατζηλαζάρου, ενός από τους επιφανέστερους κατοίκους των Σερρών. Στην
πραγματικότητα η κοπέλα ήταν Χριστιανή, που ήθελε ν’ ασπαστεί τον ισλαμισμό,
αλλά στην πορεία φαίνεται –σύμφωνα τουλάχιστον με τις ελληνικές εφημερίδες της
εποχής– ότι εκείνη άλλαξε γνώμη, ήθελε να παραμείνει χριστιανή, εξ ου και η
αρπαγή, που προκάλεσε μεγάλη αναταραχή στην πόλη της Θεσσαλονίκης με τραγική
προέκταση τη δολοφονία των δύο προξένων.
Ως συνέπεια όλων αυτών, ο διαρκώς αυξανόμενος φανατισμός των Τούρκων
ενόψει και του προδιαγεγραμμένου πολέμου προκαλούσε ανησυχία στους Χριστιανούς
κατοίκους τόσο των Σερρών όσο και της ευρύτερης περιοχής. «Εν τοις περί την
Θεσσαλονίκην μέχρι Σερρών χωρίοις επικρατεί μεγάλη δυσπιστία μεταξύ
Μουσουλμάνων και Χριστιανών, οίτινες είσιν ωπλισμένοι και φοβούμενοι ο εις τον
άλλον», έγραψε ο Φάρος του Βοσπόρου
και αναδημοσίευσαν ο Νεολόγος της
Κωνσταντινουπόλεως στις 7/19.05.1876 και η αθηναϊκή Στοά στις 11.05.1876.
Ειδικά κατά το διάστημα εγγραφής των ατάκτων, κατά κύριο λόγο Κιρκασίων,
στην πόλη των Σερρών επικρατούσε μεγάλη αταξία. Οι τοπικές αρχές ήταν πρακτικά
απούσες και η ανασφάλεια κατέκλυσε τους Χριστιανούς κατοίκους της. «Η βαρβαρότης
των εκ της πόλεως και των έξωθεν εις αυτήν συνερχομένων ατάκτων απροκαλύπτως
υποθαλπομένων υπό τινων αρχηγών αυτών, ως του Σερραίου Χατζή Σαδούκ βέη,
εκράτει τους πλείστους πολίτας κατακλείστους εν ταις οικαίς των, φόβω επιβουλής
της ζωής ή αρπαγής και ύβρεως, και καθ’ ημέραν διά των αλλεπαλλήλων ατακτημάτων
και επιθέσεων υπεξέκαιε νέους φόβους παρά τοις φιλησύχοις χριστανοίς», ήταν η εικόνα που μετέφερε κάτοικος των Σερρών στην
εφημερίδα Μεταρρύθμισις της
Κωνσταντινούπολης τον Ιούλιο του 1876.
Η τάξη αποκαταστάθηκε μόλις κατά τις δύο τελευταίες μέρες πριν την
αναχώρηση των ατάκτων, οπότε ένας μικρός αριθμός ρεδίφιδων (δηλ. ακολούθων)
βγήκε στους δρόμους της πόλης και η ησυχία επέστρεψε στην πόλη των Σερρών.
Αντίθετα η αναστάτωση μεταφέρθηκε στην επαρχία, όπως στο Δεμίρ Ισσάρ, που
αποτέλεσε σταθμό των βασιβουζούκων κατά τη μετάβασή τους στο πολεμικό μέτωπο,
όπου πολλοί εξ αυτών δεν έφτασαν ποτέ, καθώς ενδιαφέρονταν μάλλον για ν’
αρπάξουν ό,τι έβρισκαν διερχόμενοι τις επαρχίες υπό νόμιμη κάλυψη.
Στο Δεμίρ Ισσάρ όμως η ηρεμία δεν επανήλθε μετά την αναχώρηση των
ατάκτων, αλλά η αναρχία συνεχίστηκε με πρωταγωνιστές ένοπλες ομάδες Τούρκων.
Αντίστοιχα στη Νιγρίτα εμφανίστηκε μεγάλη ληστρική συμμορία Τούρκων, οι οποίοι
περιέτρεχαν τα ως επί το πλείστον αφύλακτα γύρω χωριά λεηλατώντας τις οικίες
των χωρικών και απειλώντας τις ζωές τους. Μέχρι οκτακόσια άλογα υπολογιζόταν
ότι είχαν κλαπεί συνολικά από την πεδιάδα των Σερρών.
Όμως και η ηρεμία στην πόλη των Σερρών μετά την αναχώρηση των
βασιβουζούκων ήταν μάλλον επιφανειακή και πρόσκαιρη. Στα μέσα Αυγούστου
επανεμφανίστηκαν κάποιοι εξ αυτών, πρακτικά όσοι δεν πήγαν ποτέ στα πολεμικά
μέτωπα, επαναλαμβάνοντας τις αγαπημένες τους πρακτικές αυθαιρεσίας και βίας.
Ανταπόκριση από τη Θεσσαλονίκη για την εφημερίδα Ώρα με ημερομηνία 18 Αυγούστου 1876 έδινε μια πλήρη εικόνα της
πλήρους αναρχίας στις Σέρρες:
«Την τετάρτην
της παρελθούσης εβδομάδος, 11 του παρόντος μηνός, περί τους 20 κιρκασίους και
30 γύφτους εκ των επιστρεφόντων διήλασαν πάνοπλοι διά των οδών της πόλεως των
Σερρών πυροβολούντες αδιακόπως και παντός είδους κτήνη ελαύνοντες, ην λείαν από
των πολεμίων απεκάλουν· τους πυροβολισμούς ο εκεί Μπίμπασης προσεπάθει να
καταπαύση· αλλ’ οι εγχώριοι αγάδες παρώτρυνον και ενεθάρρυνον τους κιρκασίους
και γύφτους τούτους βασιβουζούκους εις την προς τας διαταγάς του Μπίμπαση
απείθειαν· μετά τινας όμως ώρας όμιλος χριστιανών χωρικών εκ των πλησιεστάτων
περιχώρων ελθόντες εις την πόλιν κατήγγειλαν αυτούς ως διαρπάσαντας τα κτήνη
αυτών. Τοιαύτης φύσεως είναι πάντοτε η από των πολεμίων λεία των βασιβουζούκων»!
Ένα από τα ζητήματα, που προκαλούσαν εντάσεις, ήταν αυτό των αραμπάδων
(αμαξών). Οι οθωμανικές αρχές ζητούσαν 500 αραμπάδες, προκειμένου να σταλούν
στη Νύσσα για τις ανάγκες του εκεί οθωμανικού στρατοπέδου. Έτσι, οι χωροφύλακες
(ζαπτιέδες) περιέτρεχαν τα χωριά των Σερρών αναζητώντας τα κατάλληλα αμάξια,
ενώ με τη βοήθεια ξύλων και ροπάλων... «τακτοποιούσαν» όποιον ταλαίπωρο χωρικό
τολμούσε ν’ αντισταθεί στην αυθαίρετη κατάσχεση της άμαξάς του. Επιπλέον
κατασχέθηκαν 1000 περίπου βόδια, που χρησίμευαν στους γεωργούς ως άροτρα,
επιφέροντας σ’ αυτούς τεράστια οικονομική ζημία.
Τον Σεπτέμβριο, περίπου 100 χωρικοί των Σερρών συγκεντρώθηκαν στη
Μητρόπολη για να διαμαρτυρηθούν, ενώ παράλληλα τηλεγράφησαν στον βαλή της
Θεσσαλονίκης και στο υπουργείο στην Κωνσταντινούπολη περιμένοντας μάταια μια
απάντηση στα βάσανά τους.
Στις 25 Σεπτεμβρίου/7 Οκτωβρίου στο Νεοχώρι, μία ώρα μακριά από την πόλη
των Σερρών, βρέθηκε δολοφονημένος Χριστιανός, το κεφάλι του οποίου είχε
αποκοπεί από το σώμα του. Τρεις μέρες αργότερα, λίγο έξω από την πόλη βρέθηκε
άλλος ένας Χριστιανός δολοφονημένος κατά τον ίδιο μακάβριο τρόπο. Την επομένη
έξω από το Δραγοτίκ (ο σημερινός Προμαχώνας), στο δρόμο που συνέδεε το Δεμίρ
Ισσάρ με το Μελένικο, βρέθηκαν τα πτώματα άλλων δύο, ενώ Κιρκάσιοι ληστές
εξαπέλυαν ληστρικές επιθέσεις στην περιοχή της Τζουμαγιάς.
Αποκαλυπτικό της επικρατούσας αναρχίας ήταν το εξής συμβάν γύρω στον
Νοέμβριο με Δεκέμβριο του 1876. Ένας κάτοικος του Δεμίρ Ισσάρ, ο Αναστάσιος
Οικονόμου, επέστρεφε από την Τζουμαγιά στο σπίτι του συνοδευόμενος από τον
υπάλληλο και ξάδελφό του Αργύρη Βέκη. Στη διαδρομή έπεσαν θύματα ληστείας από
τέσσερις έφιππους, οι οποίοι άρπαξαν ό,τι βρήκαν. Κάποια στιγμή ο Βέκης
κατάφερε να τους ξεφύγει και ένας από τους ληστές άρχισε να τον κυνηγάει· δεν
τον πρόλαβε, καθώς έπεσε στα χέρια μιας ομάδας διερχομένων. Εκείνοι πάλι άφησαν
τον ληστή να διαφύγει και κράτησαν μονάχα το άλογό του, το οποίο και μετέφεραν
στο Διοικητήριο της κωμόπολης.
Από τις γενόμενες ανακρίσεις διαπιστώθηκε ότι δύο από τους ληστές ήταν
οι Ιβραήμ βέης και Χαλήλ αγάς από το Ερνίκιοϊ (σήμερα Ποντισμένο). Θεωρητικά οι
δύο άνδρες ήταν καταζητούμενοι από τις αρχές, όμως σύντομα όχι απλά
εμφανίστηκαν ανενόχλητοι στην αγορά του Δεμίρ Ισσάρ, αλλά και απειλούσαν όποιον
έβλεπαν, ότι θα τον σκότωναν!
Μέσα σ’ αυτήν την ένταση, μια παράλογη αστυνομική διάταξη απαγόρευσε
στους Χριστιανούς της Τζουμαγιάς να καπνίζουν και να κάθονται μπροστά σε
Τούρκους κατά τη διάρκεια του ιερού μήνα των Μουσουλμάνων, του Ραμαζανιού. Ένας
Σερραίος, ο οποίος βρέθηκε στην περιοχή αγνοώντας την αστυνομική απαγόρευση και
τόλμησε να καπνίσει, όχι απλά συνελήφθη και ξυλοκοπήθηκε, αλλά στάλθηκε
σιδηροδέσμιος στο Δεμίρ Ισσάρ!
Όλες αυτές οι καταγγελίες δημοσιεύονταν κυρίως σε εφημερίδες του
ελεύθερου ελληνικού κράτους ή σε εφημερίδες του εξωτερικού, όπως η Πολιτική Αλληλογραφία. Από μια επιστολή
Σερραίου προς την Πολιτική Αλληλογραφία,
που αναδημοσιεύτηκε στον αθηναϊκό Νεολόγο
(28.08.1876) μαθαίνουμε για παράδειγμα ότι σχεδόν κάθε νύχτα συλλαμβάνονταν
Χριστιανοί πρόκριτοι, ώστε στις φυλακές του βιλαετιού βρίσκονταν ήδη 222
διαπρεπείς Έλληνες της περιοχής!
Αντίθετα, ευρισκόμενες σε προφανή δύσκολη θέση οι ελληνικές εφημερίδες
της οθωμανικής αυτοκρατορίας –ειδικά μετά το ξέσπασμα του σερβοτουρκικού
πολέμου– περιορίζονταν να μεταφέρουν μάλλον προπαγανδιστικές εικόνες μιας
επιφανειακής ομοψυχίας. Για παράδειγμα, στο φύλλο της 14/26.09.1876, η
εφημερίδα Θράκη «ενημέρωνε» τους
αναγνώστες της:
«Γράφουσιν ημίν
εκ Σερρών, ότι τη 29 παρελθόντος, εορτή του Τιμίου Προδρόμου, αφίκετο εις την
πόλιν ταύτην ο εκ Δράμας Ταχήρ Ομέρ βέης, αρχηγός 300 εθελοντών οθωμανών και
Κιρκασίων, απάντων ιππέων, όστις μετά του τάγματος αυτού τη 3η αρξαμένου
ανεχώρησεν εν μεγάλη παρατάξει και ησυχία διευθυνόμενος εις Δεμίρ Χισάρ διά το
πεδίον του πολέμου. Άπασα περίπου η πόλις παρέπεμψε μετ’ ευχών τον ειρημένον
στρατόν».
Στις 3 Δεκεμβρίου ο Ερμής, η
μοναδική ελληνόφωνη εφημερίδα της Θεσσαλονίκης, υποχρεώθηκε να τα βάλει με τους
Σερραίους, που δεν έδειχναν ιδιαίτερο ζήλο να βοηθήσουν τον τουρκικό στρατό: «Εν ω πάντες οι
υπήκοοι της Α.Μ. ανεξαιρέτως συνεισφέρωσι γενναίως υπέρ των αυτ. στρατευμάτων
μόνοι οι εν Σέρραις ομογενείς ημών ραθύμως και απαθώς διάκεινται. Ως δε
μανθάνομεν μόλις και μετά βίας κατορθώθη να σταλώση διά του αρχιερέως ζεύγη
τινα τσουραπίων. Λυπούμεθα μεγάλως και προτρέπομεν αυτούς ίνα σπεύσωσι να
δείξωσι τον αυτόν ζήλον ον και οι λοιποί της αυτ. επικρατείας έδειξαν».
Σύμφωνα μ’ έναν απολογισμό, που δημοσιεύτηκε στον Ανατολικό Αστέρα στις 15/27.12.1876, από την επαρχία Σερρών είχαν
συγκεντρωθεί και αποσταλεί υπέρ του αυτοκρατορικού στρατού περίπου 62.000
γρόσια, 810 μεντάνια, 600 ζευγάρια κάλτσες, 500 ζευγάρια τσουράπια, 49 σώβρακα,
43 πουκάμισα και 318 ¾ οκάδες καπνού. Συγκρινόμενα τα νούμερα αυτά με τα
αντίστοιχα από την περιοχή της Θεσσαλονίκης είναι σαφώς μικρότερα, δεδομένου
ότι οι Θεσσαλονικείς έστειλαν στους Οθωμανούς στρατιώτες 5.621 μεντάνια, 3678
κάλτσες, 7190 ζευγάρια τσουράπια και 26 φανέλες.
Επιπλέον ο διοικητής Σερρών είχε λάβει την εντολή να ετοιμάσει 250.000
οκάδες αλεύρων μόνο από την επαρχία του υπέρ του τουρκικού στρατού, όμως δεν
γνωρίζουμε αν όντως πέτυχε τον στόχο αυτό. Κατά τ’ άλλα, επειδή έτρεχαν και οι
καθιερωμένες φορολογικές υποχρεώσεις, τον Νοέμβριο συγκροτήθηκε επιτροπή για τη
συγκέντρωση των φόρων, αποτελούμενη όχι μόνο από Οθωμανούς, αλλά και από
Χριστιανούς, πιθανόν προς αποφυγή αντιδράσεων των χωρικών.
Υπήρχαν βέβαια και οι Τούρκοι, οι οποίοι έδειχναν υπέρμετρο ζήλο να
καταταχθούν στον στρατό. Κάποιος Καδμή Τσιαούς, ο οποίος κανονικά υπαγόταν στην
εφεδρεία των περιοχών γύρω από τις Σέρρες, ήθελε σώνει και καλά να γυμνάζεται
με τις εφεδρείες της πόλης των Σερρών. Πλαστογράφησε λοιπόν την υπογραφή του
αρχηγού του, έβαλε και τη σφραγίδα του στο πλαστό εισιτήριο, όμως γρήγορα
αποκαλύφτηκε η παράνομη ενέργειά του, συνελήφθη και καταδικάστηκε σε φυλάκιση
δέκα ετών. Από εκεί κατάφερε να δραπετεύσει μαζί μ’ έναν συγκρατούμενό του
ονόματι Μουσταφά, ο οποίος είχε καταδικαστεί σε φυλάκιση τριών ετών, επειδή στο
χωριό Καρατάς (αργότερα Μέτταλο) της επαρχίας Δεμίρ Ισσάρ είχε αφαιρέσει 2.500
γρόσια από κάποιον χατζή Ταουτούν και επιπλέον είχε δείρει τη γυναίκα του!
----------------------------------------------------------------------
ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΙΔΡΥΣΗΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Σημαντικά αποσπάσματα από την ομιλία του γυμνασιάρχη Ιωάννη Καλοστύπη κατά τον εορτασμό της γιορτής των Τριών Ιεραρχών, που στην πόλη των Σερρών ήταν η «κατ' εξοχήν εορτή της παιδείας», αναδημοσίευσε από το περιοδικό Κλειώ η εφημερίδα Θράκη της Κωνσταντινούπολης στις 15/27.03.1876.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα απόσπασμα από την ομιλία του Ι. Καλοστύπη, που ήταν επικεντρωμένο στη φιλομάθεια και τη φιλομουσία των Σερραίων:
«Ο κατέχων επιφανή και επίφθονον θέσιν δέον να υποβάλληται εις θυσίας προς διατήρησιν του αξιώματος αυτού. Ούτω και αι Σέρραι κατέχουσι μεν προέχουσαν και τιμητικήν θέσιν μεταξύ των πόλεων της Μακεδονίας, και δικαίως· αλλ' η διανοητική αύτη υπεροχή και το πνευματικόν αξίωμα ουδαμώς άλλως εκτήθη και δύναται να διατηρηθή ή [=παρά] διά μεγάλων θυσιών και σπουδαίων αγώνων. Ο κληρονόμος μεγάλου οίκου ή μεγάλης δόξης καθήκον έχει να σεβασθή την κληρονομίαν αυτού και ανάλογον προς ταύτην φρόνημα να κέκτηται και ίδια έργα να επιδείξηται. Αν αι Σέρραι τανύν διά την ατερπή γειτνίασιν προς τον ακήρυκτον και άσπονδον του φυλετισμού πόλεμον κατέλαβον την περίβλεπτον θέσιν της Πέλλης και των Φιλίππων, δι' αυτό μάλιστα τούτο και διότι καθήκον εθνικής φιλοτιμίας επιτάσσει, οφείλουσι να διασώσωσιν αμείωτον την περιωπήν αυτών διά πολλών μεν θυσιών υλικών, αλλ' ασυγκρίτω τω λόγω υπερτέρων και περιμαχήτων ηθικών απολαυών. Αν η πόλις ημών ην μία τις των πολλών απλώς μακεδονικών κοινοτήτων, αν το πρόσχημα αυτής ην πώς να επαρκέση μόνον εις τας παιδευτικάς εαυτής ανάγκας, αν το μεγαλώνυμον αυτής στάδιον έληξεν ήδη, η ύπαρξις εν αυτή ημιγυμνασίου πιθανόν να εθεωρείτο αρκούσα, ίσως δε και θα υπερηκόντιζε τας προσδοκίας των ειλικρινών φίλων του εν Τουρκία Ελληνισμού».
Γιατί όμως δεν ιδρυόταν Γυμνάσιο, αλλά λειτουργούσε απλά ένα ελληνικό ημιγυμνάσιο στις Σέρρες; Ο Ι. Καλοστύπης το απέδιδε στην οικονομική κατάσταση της αγοράς, καθώς και στο «υπέρογκο» των απαραίτητων κεφαλαίων. Απηύθυνε επομένως κάλεσμα σε διακεκριμένα μέλη της κοινότητας των Σερρών: «πρώτιστα και μάλιστα μνημονεύσας του γενναίου και ακραιφνούς πατριώτου Κ. Θ. Δούμπα, ου γνωστά τοις πάσι τα προς την κοινότητα πλούσια δωρήματα», όπως και στον Δημοσθένη Αδάμ Χατζηλαζάρου, ο οποίος άλλωστε είχε προσφέρει σημαντικά οικονομικά ποσά υπέρ των σχολών και του νοσοκομείου των Σερρών (πεντακόσιες και εκατό οθωμανικές λίρες αντίστοιχα) στη μνήμη του πατέρα του.
Όπως δε παρατήρησε ο ανταποκριτής της Κλειώς, «Διά της ομονοίας και της αδελφικής συμπράξεως τα πάντα δύνανται να κατορθωθώσιν. Οι Σερραίοι είναι καλοί πρόμαχοι του κατά την Μακεδονίαν Ελληνισμού· την εντολήν αυτών δεν θα διαψεύσωσι, δικαιούνται δε να ελπίζωσι πεποιθότως επί την συνδρομήν των εν τη αλλοδαπή επί πλούτω και φιλοπατρία διακρινομένων συμπολιτών αυτών, όπως διά κοινών αγώνων παγιωθεί επί ακλονήτου κρηπίδος το κτίριον, όπερ τοσούτον ευδοκίμως και εμβριθώς περιέγραψεν η πατριωτική προσλαλιά του καλού καγαθού γυμνασιάρχου».
-------------------------------------------------------
ΔΙΑΦΟΡΑ ΜΙΚΡΑ ΣΕΡΡΑΪΚΑ
-- Με βαρυχειμωνιά και
το θερμόμετρο να ταλαντεύεται μεταξύ -3 και -6 βαθμών ξεκίνησε το 1876 για τους
Σερραίους.
-- Ως «αθλιεστάτη» περιγράφηκε η εμποροπανήγυρη
του Φεβρουαρίου και πώς θα μπορούσε να είναι αλλιώς, όταν μόλις το ένα τέταρτο
των πωλητών της προηγούμενης χρονιάς έδωσε το παρόν.
-- Ούτε ένα χρόνο δεν
έμεινε στις Σέρρες ο Ευαγγελίδης ως υποπρόξενος και στη θέση του διορίστηκε ο
Ιωάννης Παπακωστόπουλος.
-- Αλλαγές είχαμε τον
Φεβρουάριο στην οθωμανική διοίκηση. Νέος διοικητής των Σερρών διορίστηκε ο Χαδή
πασάς. Δεν παρέμεινε όμως στη θέση αυτή για πολύ καιρό, καθώς τον Δεκέμβριο
νέος μουτεσαρίφης Σερρών ανέλαβε ο Μουσταφά εφέντης, τέως μεκτουπτσής Κρήτης.
-- Τον Φεβρουάριο έγινε
γνωστή η ανεύρεση ενός «σπάνιου» χειρόγραφου στη βιβλιοθήκη της Ιεράς μονής
Τιμίου Προδρόμου υπό τον τίτλο «Βίος του εν αγίοις Κλήμεντος επισκόπου Ρώμης». Αποτελούταν
από 49 φύλλα μεγάλου μεγέθους με δύο στήλες σε κάθε σελίδα, ενώ φερόταν να έχει
γραφεί –σύμφωνα με την υποσημείωση στο τέλος– το έτος 1008. Η σπανιότητά του
έγκειτο στο γεγονός ότι ήταν μεταφρασμένο στα ελληνικά, ενώ μέχρι τότε υπήρχε η
εντύπωση ότι το συγκεκριμένο χειρόγραφο είχε γραφτεί μόνο στη λατινική γλώσσα.
Φαίνεται ωστόσο ότι τελικά επρόκειτο μάλλον για ένα από τα αποκαλούμενα «ψευδοκλημέντια».
-- Όπως κάθε χρόνο, η
επέτειος του Μακεδονικού Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου γιορτάστηκε την Κυριακή της
Πεντηκοστής. Κεντρικοί ομιλητές της εκδήλωσης τη χρονιά αυτή ήταν ο Ιωάννης
Καλοστύπης και ο μητροπολίτης Φιλόθεος.
Σύμφωνα με την ετήσια απολογιστική έκθεση του Συλλόγου, τα εγγεγραμμένα
μέλη του κατά το έτος 1876 έφτασαν τα 279, ήταν δηλαδή αυξημένα μόλις κατά 3 σε
σύγκριση με τον προηγούμενο χρόνο. Ο Μ.Φ.Σ. διατηρούσε πλέον διδασκαλείο στη
Θεσσαλονίκη, τέσσερα αγόρια σπούδαζαν ως υπότροφοί του στην Αθήνα, ενώ μια
κοπέλα φοιτούσε στο Ζάππειο επίσης με υποτροφία του συλλόγου.
-- Δεν ξεκαθαρίζεται αν
ήταν προϊόν προσχεδιασμένης άσκησης βίας ή απλά αποτέλεσμα μέθης η καταστροφή
των προσόψεων πολλών καταστημάτων των Σερρών από «ευθυμήσαντες» μαθητές του ενταύθα οθωμανικού σχολείου μετά την
επιστροφή τους από εκδρομή λίγο έξω από την πόλη κατά τον μήνα Ιούνιο.
-- Μια θετική είδηση
από το αστυνομικό δελτίο της χρονιάς ήταν η σύλληψη του περιβόητου ληστή Αχμέτ,
ο οποίος επί αρκετά χρόνια είχε αναστατώσει τους κατοίκους της επαρχίας Ζίχνης,
γύρω στον Ιούνιο ή Ιούλιο.
-- Τον Σεπτέμβριο,
ισχυρισμοί της βουλγαρικής εφημερίδας Ναπρέδοκ
(στα ελληνικά «Πρόοδος») της Κωνσταντινούπολης περί δήθεν απειλών του
μητροπολίτη Φιλόθεου κατά επαναπατρισθέντων Βουλγάρων των Σερρών ότι θα
υποκινούσε τους Τούρκους για να τους σφάξουν, προκάλεσαν την έντονη αντίδραση
του ιεράρχη. Σε επιστολή του με ημερομηνία 1 Οκτωβρίου, η οποία δημοσιεύτηκε
στον Νεολόγο Κωνσταντινούπολης, ο
ιεράρχης διακήρυττε:
«... ου μόνον τριετή καθυστερούμενα δικαιώματα μη ανήκοντά
μοι ουδαμώς παρ’ ουδενός απήτησα είτε χωρίου είτε προϊσταμένου (κοτζάπαση) και
προκρίτου χωρίου βουλγαρικού· ου μόνον ουδέ καν λόγον παρ’ αυτοίς εποιησάμην
περί των ανηκόντων μοι δικαιωμάτων πέντε μηνών του παρελθόντος έτους, αλλ’ ουδέ
εις της επιχορηγήσεως του ενεστώτος έτους την ζήτησιν μέχρι τούδε προέβην,
γινώσκων και βλέπων εκ του σύνεγγυς την ως εκ των καιρικών περιστάσεων ουχί
ευάρεστον κατάστασιν των υπό την πνευματικήν προστασίαν μου χριστιανών.
Ό,τι δε μέχρι της στιγμής ταύτης
έλαβον εκ των βουλγαρικών χωρίων της παροικίας μου οικεία βουλήσει και
ευχαρίστω διαθέσει αυτών, άνευ της ελαχίστης απειλής ή εξωτερικής πιέσεως διά
την από 1 ιανουαρίου 1876 αρχιερατικήν επιχορήγησίν μου εισί γρόσια χίλια
(απέναντι 7026) εκ του χωρίου Βροντού, τριακόσια ενενήκοντα (απέναντι 2040) εκ
των χωρίων άνω και κάτω Φράστενα, τριακόσια πεντήκοντα (απέναντι 1273) εκ του
χωρίου Βάνιτζα, διακόσια (απέναντι 600) εκ του χωρίου Καρλίκιοϊ και διακόσια
(απέναντι 672) εκ του χωρίου Δράνοβα. Ειμί δε έτοιμος εν ανάγκη όπως διαπιστώσω
την αλήθειαν των λόγων μου και δι’ επισήμων μαρτυρικών εγγράφων και των
ειρημένων χωρίων και της πόλεως Σερρών και συμπάσης της παροικίας μου [..]».
-- Τον Οκτώβριο,
αντιπρόσωπος του μητροπολίτη Μελενίκου Προκόπιου στο Δεμίρ Ισσάρ διορίστηκε ο
προερχόμενος από την ιερά μονή Εικοσιφοίνισσας πρωτοσύγκελος, που κι αυτός
άκουγε στο όνομα Προκόπιος.
-- Στις 12/24 Δεκεμβρίου
πραγματοποιήθηκαν αρχαιρεσίες στη Φιλόμουσο Αδελφότητα Ουρανία. Πρόεδρος
εξελέγη ο Ιωάννης Καλοστύπης, αντιπρόεδρος ο Λουκάς Δημητριάδης, γραμματέας ο
Ι. Ζλατίνος, ταμίας ο Αναστ. Νάστος, βιβλιοφύλακας ο Ιωάν. Σκάρδης και
σύμβουλοι οι Μιλτιάδης Σωτηριάδης και Δημήτριος Μωραΐτης.
---------------------------------------
ΠΡΟΣΩΠΑ
-- Στις 25 Ιανουαρίου/6
Φεβρουαρίου πέθανε στη Θεσσαλονίκη ο Αδάμ Χατζηλαζάρου, ο οποίος είχε καταγωγή
από την περιοχή της Έδεσσας, όμως, όταν ο ίδιος ήταν μικρός, η οικογένειά του
εγκαταστάθηκε στις Σέρρες μετά την κατάπνιξη της επανάστασης της Νάουσας το
1822. Ο Αδάμ Χατζηλαζάρου ήταν ο μόνος από τ’ αδέρφια του που έμεινε στην πόλη
των Σερρών, όπου μάλιστα ξεχώρισε μεταξύ των προκρίτων της.
Ο μητροπολίτης Φιλόθεος, η δημογεροντία και τα μέλη των εφορευτικών
επιτροπών των Σερρών απέστειλαν συλλυπητήριο τηλεγράφημα στο γιο του εκλιπόντα,
Δημοσθένη:
«Πόλις Σερρών πενθήσασα θάνατον αειμνήστου πατρός σας
κενόν μέγα απολιπόντος και συμμεριζομένη λύπη υμών, εκφράζει διά του παρόντος
αθυμίαν απάσης κοινότητος στερηθείσης χρησίμου πολίτου και εύχεται υμίν ζωήν
και υγείαν».
Εξάλλου, στη μνήμη του πατέρα του ο Δημοσθένης Χατζηλαζάρου πρόσφερε 500
λίρες στα σχολεία και άλλες 100 λίρες στο νοσοκομείο των Σερρών.
-- Ο Ιωάννης Δέλλιος,
δάσκαλος της κεντρικής ελληνικής σχολής των Σερρών και γραμματέας του Μακεδονικού
Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου, ήταν μεταξύ των νέων, οι οποίοι με δαπάνες του Γ.
Ζαρίφη στάλθηκαν στη Γερμανία για εξειδίκευση των σπουδών τους με προοπτική
–μετά την επιστροφή τους– να διδάξουν στο διδασκαλείο Θεσσαλονίκης.
-- Δύο ονόματα καθηγητών
στο Γυμνάσιο Σερρών: Νικόλαος Κουμπίδης και Π. Φωκιάδης, ο οποίος δίδασκε στους
μαθητές την οθωμανική γλώσσα.
----------------------------------------------------------------------
ΘΕΑΤΡΙΚΕΣ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ
Τον Νοέμβριο του 1927 στην εφημερίδα του σωματείου ηθοποιών Ελληνικόν Θέατρον, δημοσιεύθηκε ένα
κείμενο του παλαίμαχου –τότε– ηθοποιού Νικόλαου Παρασκευόπουλου, ο οποίος
ανέτρεχε στα πολύ πρώτα θεατρικά βήματά του, εστιάζοντας κυρίως στον πρώτο
χρόνο της επαγγελματικής ενασχόλησής του ως ηθοποιός. Ο Παρασκευόπουλος
αναφέρθηκε και στις αναμνήσεις του από τις Σέρρες, που ήταν κι ο πρώτος σταθμός
του θιάσου, με τον οποίο περιόδευσε.
Αν και ο ίδιος τοποθετούσε τις αναμνήσεις αυτές γύρω στα 1873-74,
φαίνεται ότι η πάροδος του χρόνου είχε εξασθενήσει τη μνήμη του, αφού στο
κείμενο ανέφερε ως πρόσφατη την ήττα των Τούρκων στον πόλεμο της Βοσνίας, άρα
δεν μπορεί να είχαν συμβεί πριν το 1876. Με επιφύλαξη, λοιπόν, ως προς τη
χρονολογική τους ακρίβεια, αντιγράφω τα αποσπάσματα σερραϊκού ενδιαφέροντος:
«Στα 73-74 ανεκηρύχθην ηθοποιός, λαβών δίπλωμα από το conservatorio του Κήπου του Γερανίου και της πλατείας του Ψυρρή και ανεχώρησα με το ζεύγος Δρακάκη διά Σέρρας, όπου ευρίσκετο ο θίασος της ωραίας Ελένης Βεκιαρέλλη, της πρώην υψιφώνου του Μελοδράματος της «Ξένης Ακρίδος», αποτελούμενος υπό της μητρός της Σοφίας Καμιώτου, Ι. Σπυροπούλου, Π. Βασιλειάδου, Σ. Παπαλεξοπούλου, Θ. Βαρύτη, Π. Αζάπη και ημών των τριών. Εκεί ευρήκαμε τους Τούρκους πολύ εξηγριωμένους, διότι μόλις είχε τελειώσει ο πόλεμος Βοσνίας και Ερζεγοβίνης. Ουχ ήττον όμως, εμείς δεν εδιστάσαμε να παίξωμε εθνικά έργα, ως τον «Λεωνίδα εν Θερμοπύλαις», «Αρματωλούς και Κλέπτας», «Μαρίαν Δόξα Πατρί», «Καλλέργαι» κλπ. και να δίδομε και φιλανθρωπικάς παραστάσεις. Ηναγκάσθημεν μόνον ν’ αλλάξωμε το καπέλλο με το φέσι, διότι απ’ όπου περνούσαμε εγινώμεθα αντικείμενον περιεργείας, έπειτα το καπέλο χτυπούσε πολύ άσχημα στα μάτια των τούρκων και των δικών μας και όταν μας έβλεπαν εφώναζαν: Τα θέατρα περνούνε».
Ύστερα από πρόσκληση του Κάρολου Ασλάν ο θίασος μετέβη στη Δράμα, όπου έμεινε ένα εικοσαήμερο και μετά επέστρεψε στην πόλη των Σερρών:
«Επιχειρίσαμε
να δώσωμε παραστάσεις, αλλά πράγμα πρωτοφανές για τα θεατρικά χρονικά, δεν
επωλήθη ούτε έν εισιτήριον. Και τούτο, διότι οι Σερραίοι πολύ αυστηρών ηθών
άνθρωποι, μαθόντες τα λουκούλια γεύματα των ηθοποιών μετά μπέηδων [σ.σ. στη
Δράμα] και τα μονά ζυγά της πρωταγωνιστρίας, ήχησαν πολύ κακώς στα παρθένα τους
αυτιά, και έτσι μας ετίμησαν διά της απουσίας των.
Απ’ εδώ άρχεται η τραγωδία του θιάσου μας. Με την ελπίδα,
ότι το κοινόν θα συνεκινείτο επί τέλους και θα άλλαζε γνώμην, παρεμείναμεν όλην
την τεσσαρακοστήν εξαντλήσαντες τα ολίγα περισσεύματα της Δράμας, εκποιήσαμεν
όλα τα πράγματα μη εξαιρουμένων και των εσωρούχων μας.
Της κακομοιριάς αυτής όμως, εξαιρείτο η πρωταγωνίστριά μας,
η οποία ευρήκε κάποιον νεωτερίζοντα θαυμαστήν, όστις της προσέφερε την καρδιά
του και το πορτοφόλι του. Και έτσι ελέω Βεκιαρέλη, ανήμερα το Πάσχα, ευρέθημεν
και οι 5 άνδρες σ’ ένα Βουλγαρικό μαγειριό, και αντί αρνιού εφάγαμε από ένα
πιάτο φασόλια. Τέλος βαρυνθείσα και η ωραία Ελένη τας Σέρρας, μας έκανε τα
ναύλα για τη Θεσσαλονίκη [...]».
____________________________________________
* Από την έρευνα «Οι Σέρρες και οι Σερραίοι μέσα από τις σελίδες των εφημερίδων», τόμος Α΄, σελίδες 131-140, με την προσθήκη της ενότητας για την ανάγκη ίδρυσης Γυμνασίου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου