Ονόματα Ελλήνων, Ισραηλιτών και Τούρκων δικηγόρων στην περιοχή των Σερρών τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας

Στα δημοσιεύματα των εφημερίδων της εποχής εντοπίζουμε σποραδικά και κάποια ονόματα δικηγόρων, οι οποίοι δραστηριοποιούνταν στις Σέρρες κατά τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας. Ας συγκεντρώσουμε τα ονόματά τους μαζί με τις αφορμές, με τις οποίες αυτοί απασχόλησαν την επικαιρότητα.

α.) Ένας γνωστός δικηγόρος ονομαζόταν Χαλεπλής. Το μόνο που γνωρίζουμε γι’ αυτόν, ήταν ότι έπεσε θύμα ληστείας το βράδυ της 22 Ιουλίου/3 Αυγούστου 1885, όταν τρεις άγνωστοι αφαίρεσαν από την κατοχή του επτά οθωμανικές λίρες και το χρυσό ρολόι του. Ήταν το πρώτο περιστατικό ληστείας στην πόλη ύστερα από πολλούς μήνες ηρεμίας και το συμβάν θορύβησε τους Σερραίους.

β.) Ως «έμπειρος» δικηγόρος των Σερρών περιγραφόταν ο Ν. Νούσκαλης, ο οποίος το καλοκαίρι του 1894 ενίσχυσε την προσπάθεια της ελληνικής κοινότητας των Σερρών αγοράζοντας σαράντα λαχνούς εν όψει της κλήρωσης λαχείου στις 14 Αυγούστου υπέρ των ελληνικών εκπαιδευτηρίων της πόλης. Παρενθετικά, ας καταγραφεί ότι τον τυχερό λαχνό στη συγκεκριμένη κλήρωση κατείχε ο μουτεσαρίφης των Σερρών, Χαμδή βέης, ο οποίος είχε αγοράσει εκατό δελτία!

γ.) Ένας ακόμη Έλληνας δικηγόρος στην περιοχή την ίδια περίοδο ήταν ο Γ. Αστεριάδης, ο οποίος μάλιστα το 1896 χρημάτισε προσωρινά πληρεξούσιος της επαρχίας Ζίχνης μετά το θάνατο του μητροπολίτη Δράμας.

δ.) Στο βιβλίο του Νικόλαου Ταχινοζλή «Σερραϊκές Οικογένειες: 19ος αιώνας - 1913», γίνεται λόγος για κάποιον δικηγόρο με το όνομα Αλέξανδρος Φωκάς του Δημητρίου, για τον οποίο αναφέρεται ότι είχε γεννηθεί το 1851 στο χωριό Κοκκινοπλός του Ολύμπου και ότι αρχικά, όταν μετοίκησε –άγνωστο πότε– στις Σέρρες, είχε το επώνυμο Φάκας.

ε.) Το δικηγορικό επάγγελμα μετέρχονταν και εκπρόσωποι της ισραηλιτικής κοινότητας των Σερρών, που αριθμούσε περίπου χίλια άτομα εκείνα τα χρόνια. Ένας εξ αυτών ήταν ο Λάζαρος (Λαζάρ) Εσκεναζή, γιος του Μπεχόρ Εσκεναζή, ο οποίος είχε διατελέσει αυτοκρατορικός αρχιταμίας στη νομαρχία Δράμας.

Τον Λαζάρ Εσκεναζή συναντούμε ως εκπρόσωπο των δικηγόρων της πόλης στη γιορτή του βουλγαρικού σχολείου για τη λήξη της σχολικής χρονιάς τον Ιούνιο του 1899, ενώ συγκαταλεγόταν και μεταξύ των εκπροσώπων της ισραηλιτικής κοινότητας, οι οποίοι στις 11/24 Ιουλίου 1909 πραγματοποίησαν εθιμοτυπική επίσκεψη υποδοχής του νέου μητροπολίτη Σερρών, Αθανάσιου.

Περισσότερα ονόματα Ισραηλιτών δικηγόρων από τις Σέρρες ή εγκατεστημένων εδώ στα χρόνια της Τουρκοκρατίας (σε απροσδιόριστο χρονικό διάστημα) μνημόνευσε ο Μωυσής Κωνσταντίνης κατά την εισήγησή του στα πλαίσια του Β΄ Διεθνούς Επιστημονικού Συνεδρίου «Οι Σέρρες και η περιοχή τους από την Οθωμανική Κατάκτηση μέχρι τη Σύγχρονη Εποχή» το 2006. Ανέφερε συγκεκριμένα τους Χαΐμ ή Βιτάλ Μωσέ Φαρατζή, Μπεχοράτσι Μπενβενίστε (πατέρας και γιος), Μωσέ Μπουρλά και Ιακώβ Οβαδιά.

Ένας ακόμη Ισραηλίτης Σερραίος δικηγόρος στα τέλη της τουρκοκρατίας ήταν ο Ηλίας Φαρατζή, για τον οποίο γνωρίζουμε ότι ανέλαβε ενώπιον των δικαστηρίων των Σερρών την υπόθεση χρέους κάποιου Βασίλειου Ζαρούχα προς τον Δαυίδ Μπενρουμπή, ενώ αργότερα αξιοποιήθηκε η μαρτυρία του στη δίκη των δύο αυτών προσώπων, όταν αμφότεροι κατηγορήθηκαν ως ηθικοί αυτουργοί στη δολοφονία του πάμπλουτου τοκογλύφου Αντώνιου Ζαρούχα (πατέρα του Βασίλη), ενώπιον του Κακουργιοδικείου Θεσσαλονίκης τον Αύγουστο και το Σεπτέμβριο του 1912.

στ.) Στα 1900, στα πλαίσια της βουλγαρικής προπαγάνδας εγκαταστάθηκε στην πόλη των Σερρών ο δικηγόρος Γκέτσης, ο οποίος –μαζί με άλλους θεωρούμενους ως επικίνδυνους Βουλγάρους– εξορίστηκε από το διοικητή των Σερρών στην Τρίπολη «της Βαρβαρίας» (δηλαδή της Λιβύης) το Μάιο του 1903.

ζ.) Ο Νικόλαος Γουσιάδης, αφού πρώτα είχε κερδίσει από το αρμόδιο Συμβούλιο την αναστολή της προσωρινής εκτέλεσης μιας κατάσχεσης στην πόλη των Σερρών, ταξίδεψε μέχρι την πρωτεύουσα της οθωμανικής αυτοκρατορίας για την εκδίκαση της έφεσης της ίδιας υπόθεσης, όπως ενημέρωνε η εφημερίδα Κωνσταντινούπολις στις 15.01.1903 παρουσιάζοντάς τον μάλιστα ως «αυτόθι γνωστό δικηγόρο».

Σχεδόν τέσσερις μήνες αργότερα (12.05.1903), η ίδια εφημερίδα σημείωνε στο ίδιο ύφος: «Αφίκετο σήμερον εκ Σερρών ο αυτόθι διακεκριμένος δικηγόρος κ. Ν. Γουσιάδης χάριν των ανατεθειμένων αυτώ υποθέσεων».

Όντας εγκατεστημένος στις Σέρρες ήδη μια εικοσαετία περίπου, ο καταγόμενος από την Υπάτη της Φθιώτιδας Νικόλαος Γουσιάδης συμμετείχε ενεργά στο Μακεδονικό Αγώνα (1904-08). Μαρτυρείται ότι είχε επαφές με τον καπετάν Γιαγκλή, στον οποίο έδινε οδηγίες και από κοινού επέλεγαν το στόχο δράσης της ομάδας του τελευταίου, ο οποίος δεν ήταν άλλος από τον περιβόητο Βούλγαρο ηγέτη Ατανάς Σπάσωφ Δασκάλωφ, γνωστό και ως Τάσκα.

Σε έκθεση του Έλληνα προξένου στις Σέρρες Α. Σακτούρη (26.11.1907) σημειωνόταν: «Συνελήφθη ενταύθα [σ.σ. στις 14 Ιουλίου 1907] ο δικηγόρος κ. Νικ. Γουσιάδης, ούτινος κατεσχέθη επιλήψιμος ανταπόκρισις εις τας αθηναϊκάς εφημερίδας περί των γεγονότων Καμενίκης και Δοβίστης. Κατόπιν δε πληροφοριών της εν Αθήναις Τουρκικής πρεσβείας, ότι ο κ. Γουσιάδης ετύγχανεν αντιπρόσωπος του μακεδονικού συλλόγου και διετέλει εις συνεννοήσεις μετά των κ. Γερογιάννη περί οργανώσεως και αποστολής ανταρτικών σωμάτων, κατεδικάσθη εις ισόβιον εγκάθειρξιν εν φρουρίω». Αφέθηκε ελεύθερος μόνο μετά την επικράτηση του κινήματος των Νεότουρκων τον Ιούνιο του 1908.

Από τις εκθέσεις του Σακτούρη γνωρίζουμε και άλλη μια πληροφορία για το Ν. Γουσιάδη, ότι από τον Αύγουστο του 1904 μέχρι το Φεβρουάριο του 1907 είχε υποβάλει 19 αναφορές ομογενών στον αρχηγό της Γαλλικής Μεταρρυθμιστικής Αποστολής, συνταγματάρχη Βεράντ.

Εξάλλου δεν πρέπει να μας διαφεύγει της προσοχής ότι το 1910 ο Ν. Γουσιάδης διετέλεσε πρόεδρος του ομίλου «Ορφέας». Άλλωστε, ήταν εκείνος που είχε εκφωνήσει πανηγυρικό λόγο στα εγκαίνια του κτιρίου του «Ορφέα» στις 27.07.1909 επαινώντας μάλιστα τον τότε πρόεδρο του σωματείου, Ι. Παπάζογλου, ο οποίος επρόκειτο να δολοφονηθεί από Νεότουρκους στη Θεσσαλονίκη πέντε μήνες αργότερα (Δεκέμβριος 1909).

η.) Άλλος ένας Έλληνας δικηγόρος των Σερρών ήταν ο Ι. Μαγκατζής, για τον οποίο γνωρίζουμε ότι τον Απρίλιο του 1904 εκφώνησε λόγο κατά την προπομπή του μητροπολίτη Σερρών Γρηγορίου, όταν ο τελευταίος άφησε προσωρινά την έδρα του για την Κωνσταντινούπολη ως εκλεγμένο μέλος της Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

θ.) Σημαντικός δικηγόρος ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα ήταν και ο Χρηστάκης Καραγκιόζης, ο οποίος το 1908, ήτοι μετά το τέλος του Μακεδονικού Αγώνα, κλήθηκε να υπερασπιστεί αρκετούς Σερραίους στο έκτακτο στρατοδικείο της Θεσσαλονίκης, συνεργαζόμενος με το δικηγόρο Θεσσαλονίκης Φιλώτα Παπαγεωργίου.

Ωστόσο τον Οκτώβριο του 1911 ο Καραγκιόζης επικρίθηκε, όταν μαζί με δύο άλλους εκπροσώπους της ελληνικής κοινότητας συνυπέγραψαν –χωρίς ωστόσο ν’ απηχούν την πραγματική βούληση των Ελλήνων Σερραίων– ψήφισμα που είχε συντάξει το τοπικό νεοτουρκικό κομιτάτο, με το οποίο γινόταν δεκτή η πρόταση της οθωμανικής κυβέρνησης για διπλασιασμό των φόρων επιτηδεύματος και κτημάτων. Αυτό τουλάχιστον κατήγγειλε ανταπόκριση από τις Σέρρες, δημοσιευθείσα στην εφημερίδα Ισοπολιτεία της Κωνσταντινούπολης στις 23.10.1911.

ι.) Στην επιτροπή υποδοχής του νέου μητροπολίτη Σερρών Αποστόλου, τα μέλη της οποίας ταξίδεψαν μέχρι τη Δράμα με το τρένο για να προϋπαντήσουν τον εκ Κωνσταντινουπόλεως ερχόμενο νέο ιεράρχη στις 19 Οκτωβρίου/1 Νοεμβρίου 1909, περιλαμβανόταν ο δικηγόρος Δημ. Γκράτζιος (/Γκράντζιας).

Ο Γκράτζιος ήταν επίσης ένας εκ των αγορητών στη μεγάλη εκδήλωση της 23ης Αυγούστου/5ης Σεπτεμβρίου 1909, όταν χιλιάδες Σερραίοι συγκεντρώθηκαν στην περιοχή του Γυμναστηρίου διαμαρτυρόμενοι κατά της απόφασης για παραχώρηση των εκκλησιών και των σχολείων συγκεκριμένων χωριών της περιοχής στη βουλγαρική Εξαρχία, παρότι αυτά ήταν πάντοτε Ελληνορθόδοξα.

ια.) Ομιλητής στην ίδια εκδήλωση ήταν και ο δικηγόρος Ιωάννης Τριανταφύλλου (σύμφωνα με την ελληνοαμερικανική «Ατλαντίδα», 22.09.1909).

ιβ.) Τον Αύγουστο του 1910 άρχισε ν’ ασκεί τη δικηγορία ο Ιωάννης Οικονομίδης, ο οποίος αργότερα –μετά την απελευθέρωση των Σερρών– θα εκλεγεί πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου. Μια ενδιαφέρουσα πληροφορία για τα χρόνια της Τουρκοκρατίας ήταν το ότι μαζί με άλλους Σερραίους δικηγόρους κατέθεσε ως μάρτυρας στην πολύκροτη δίκη της Κωνσταντινούπολης το 1911 για τη δολοφονία του δημοσιογράφου Ζεκή βέη.

ιγ.) Ο Νικόλαος Οικονόμου ή Οικονόμωφ ήταν μάλλον βουλγαρικής καταγωγής, φημολογούμενος υποψήφιος με το νεοτουρκικό κόμμα «Ένωση και Πρόοδος» στις εκλογές του Απριλίου 1912, αν και ορισμένα δημοσιεύματα τον συνέχεαν με τον Ιωάννη Οικονομίδη.

ιδ.) Ο δικηγόρος Ετέμ βέης ή Ετέμ εφέντης ήταν γνωστός ως μάρτυρας –μαζί με το Χρήστο Καραγκιόζη και τον Ιωάννη Οικονομίδη– στη δίκη για τη δολοφονία του Ζεκή βέη, αλλά και ως αντιπρόσωπος της ελληνικής κοινότητας στη δίκη για την καταπάτηση του γηπέδου της κοινότητας στο Μελένικο από Βούλγαρους με την ανοχή των τουρκικών Αρχών).

ιε.) Τέλος, ο Χαφούζ Μουσταφά Νουρή (Χαβούς εφένδης) ήταν ένας δικηγόρος τουρκικής καταγωγής, στον οποίο αξίζει να σταθούμε λίγο περισσότερο για την πολύπλευρη δυναμική του παρουσία και την πολιτική του δράση.

……………………………………

Προηγουμένως δυο σημαντικές επισημάνσεις:

Ως προς το δικηγόρο Δημήτριο Δίγκα, ο οποίος εκπροσώπησε την περιοχή των Σερρών στην οθωμανική Βουλή την τετραετία 1908-1912 και αργότερα στην ελληνική Βουλή (μετά τις εκλογές της 31ης Μαΐου 1915), όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι ουδέποτε άσκησε το δικηγορικό επάγγελμα στις Σέρρες, αλλά φαίνεται ότι εργάστηκε αποκλειστικά στη Θεσσαλονίκη.

Αντίστοιχα, δεν μπορεί να διασταυρωθεί αν άσκησαν δικηγορία στην περιοχή μας Σερραίοι που φοίτησαν στη Νομική Σχολή του Εθνικού Πανεπιστημίου Αθηνών, όπως ο Μάρκος Μ. Θεοδωρίδης (πτυχίο με βαθμό «λίαν καλώς» το ακαδημαϊκό έτος 1892-93) ο Ιωάννης Εμ. Τριανταφυλλίδης (πτυχίο με βαθμό «λίαν καλώς» το ακαδημαϊκό έτος 1895-96) και ο Αριστοτέλης Αργυρού Βάκης από το Δεμίρ-Ισσάρ (πτυχίο με βαθμό «καλώς» το ακαδημαϊκό έτος 1908-09).

……………………………………

Ας σταθούμε όμως λίγο περισσότερο στο μαχητικό Τούρκο δικηγόρο των Σερρών, Χαβούζ Μουσταφά Νουρή.

Υπήρξε τακτικός συντάκτης της πρώτης εφημερίδας που εκδόθηκε στις Σέρρες. Αυτή ήταν η «Σιρόζ» (δηλαδή «Σέρρες») με ημερομηνία πρώτης κυκλοφορίας 14 Νοεμβρίου 1910, εκδιδόμενη σε εβδομαδιαία βάση.

Όταν η εφημερίδα απομακρύνθηκε από την αρχική, πολιτικά μετριοπαθή γραμμή της και μετατράπηκε πρακτικά σε δημοσιογραφικό όργανο των Νεότουρκων, στις 24 Μαΐου 1911 μετονομάστηκε σε «Χαντσέρ» (δηλαδή «χαντζάρι» στα ελληνικά) και ο Μουσταφά Νουρή απομακρύνθηκε· μάλιστα έγινε στόχος κριτικής από τους συντάκτες της εφημερίδας, επειδή ήταν σημαίνον στέλεχος της φιλελεύθερης αντιπολίτευσης.

Τους επόμενους μήνες ο Μουσταφά Νουρή έγινε πολλές φορές στόχος, όχι μόνο λεκτικής, αλλά και σωματικής βίας. Η πρώτη αφορμή δόθηκε μετά τη σύγκρουση του τότε υφιστάμενου δικηγορικού συλλόγου των Σερρών με τον οθωμανό Διοικητή. Τι είχε συμβεί:

Ένας μωαμεθανός χωρικός, θεωρώντας ότι μια διοικητική απόφαση τον αδικούσε, προσέλαβε κάποιον Τούρκο δικηγόρο και μαζί πήγαν στο γραφείο του μουτεσαρίφη για να υποβάλουν παράπονα. Εκείνος όμως τους πέταξε έξω φωνάζοντας: «Το γραφείο μου δεν είναι δικαστήριο για να παρίστανται δικηγόροι».

Ο δικηγορικός σύλλογος με ομόφωνη απόφασή του κατήγγειλε το μουτεσαρίφη, ο οποίος τότε διέταξε τον εισαγγελέα να τον κλείσει, γιατί –ξαφνικά θυμήθηκε ότι– λειτουργούσε χωρίς άδεια. Στο μεταξύ ο σύλλογος ανέθεσε στον Χαφούζ Μουσταφά Νουρή την εκπροσώπηση των συμφερόντων του.

Και φτάνουμε στις 10/23 Ιουνίου 1911, μεσημέρι Παρασκευής. Ο Χαφούζ Μουσταφά Νουρή καθόταν σ’ ένα από τα καφενεία της τότε πλατείας Ελευθερίας, που δεν είχε καμία σχέση με τη σημερινή πλατεία με το ίδιο όνομα. Εκεί, εκείνη την ώρα βρίσκονταν περισσότεροι από 500 θαμώνες. Παραδίπλα καθόταν ο Τσερκέζ Αχμέτ εφένδης, ο οποίος σηκώθηκε από την καρέκλα του, πλησίασε το δικηγόρο και του ζήτησε να τον ακολουθήσει, όπως κι έγινε. Φτάνοντας στη γέφυρα, ο Αχμέτ άρχισε να βρίζει τον Μουσταφά Νουρή για τη στάση του απέναντι στο μουτεσαρίφη και να τον απειλεί. Ξαφνικά τον έριξε κάτω από τη γέφυρα και ξαναγύρισε ήσυχα-ήσυχα στο τραπέζι του, χωρίς κανένας από τους παρευρισκόμενους αστυνομικούς να κουνηθεί καν από τη θέση του.

Δυο μέρες μετά, ο Χαβούζ Μουσταφά Νουρή αναχώρησε για την Κωνσταντινούπολη, προκειμένου να καταγγείλει με τον πλέον επίσημο τρόπο τα γεγονότα. Παραμένει άδηλο ωστόσο αν οι διαμαρτυρίες του είχαν αποτέλεσμα.

Ο Μουσταφά Νουρή ανήκε στην αντιπολιτευόμενη παράταξη «Ελευθερία και Συνεννόηση» (αλλιώς «Φιλελεύθερη Συνεννόηση»), με την οποία φερόταν έτοιμος να κατέβει ως υποψήφιος στις εκλογές για την οθωμανική Βουλή το 1912. Είχε στοχοποιηθεί από το νεοτουρκικό κομιτάτο «Ένωση και Πρόοδος», μέλη του οποίου με επικεφαλής τον φενταή Μπελεγκρατλή Αχμέτ ξυλοκόπησαν δημόσια το δικηγόρο το απόγευμα της 23 Ιανουαρίου/5 Φεβρουαρίου 1912, ενώ η αγορά των Σερρών ήταν ανοιχτή.

Αιτία αυτής της επίθεσης φαίνεται ότι ήταν και οι σημαντικές αποκαλύψεις στις οποίες είχε προβεί ο Μουσταφά Νουρή βέης κατά τη δίκη των δολοφόνων του δημοσιογράφου Ζεκή βέη, επικρίνοντας ιδιαίτερα τον Τσερκέζ Αχμέτ, δηλαδή τον άνθρωπο που του είχε επιτεθεί λίγους μήνες νωρίτερα.

Ο Μουσταφά Νουρή υπέβαλε έγγραφη διαμαρτυρία, την οποία συνυπέγραψαν Τούρκοι πρόκριτοι, αλλά και τρία μέλη του Πολιτικού Συνδέσμου, που εξέφραζε τα συμφέροντα της ελληνικής κοινότητας εν όψει των προσεχών οθωμανικών βουλευτικών εκλογών. Αυτοί οι τρεις ήταν οι Τσίρος, Παπαδόπουλος και Σγουρός. Ωστόσο, μετά τη δημοσιοποίηση του εγγράφου σε τουρκική εφημερίδα, ασκήθηκαν ποινικές διώξεις όχι κατά των επιτιθέμενων, αλλά κατά όσων είχαν υπογράψει το κείμενο διαμαρτυρίας, με την κατηγορία ότι «διέβαλαν τις Αρχές»!

Ο Μουσταφά Νουρή έγινε και πάλι στόχος απρόκλητης επίθεσης από δέκα Νεότουρκους αξιωματικούς το βράδυ της 2/15 Μαρτίου 1912, ενώ συζητούσε μαζί με τρεις ακόμα αντιπροσώπους της παράταξης «Ελευθερία και Συνεννόηση» στην αίθουσα του ξενοδοχείου Εμπεριάλ στην πόλη των Σερρών. Οι αστυνομικοί, όμως, αντί να συλλάβουν τους δράστες της επίθεσης προσήγαγαν στο Διοικητήριο και στη συνέχεια φυλάκισαν τα τέσσερα θύματα του ξυλοδαρμού!

Δυο μέρες μετά, ο Μουσταφά  Νουρή και οι τρεις ομοϊδεάτες του στάλθηκαν με αστυνομική επιτήρηση στη Θεσσαλονίκη και το ίδιο βράδυ αναχώρησαν, πάντα με τη συνοδεία αστυνομικών, με το αυστριακό ατμόπλοιο για την Κωνσταντινούπολη, προφανώς για να δικαστούν. Και κάπου εδώ χάνονται τα ίχνη του δυναμικού Τούρκου δικηγόρου των Σερρών, λίγους μήνες πριν την έναρξη των βαλκανικών πολέμων, που θα ανέτρεπαν το status quo στην ευρύτερη περιοχή.