Μικρές και μεγάλες ειδήσεις από την περιοχή των Σερρών το 1873

-- Στις αρχές του 1873 συζητήθηκε ένα περιστατικό απόλυτα ενδεικτικό της σταδιακής εξάπλωση της βουλγαρικής προπαγάνδας στην περιοχή. Ένας οπαδός του πανσλαβισμού εμφανίστηκε στη μονή του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου και παρόντος του ηγουμένου Θεοδόσιου άρχισε να προτρέπει τους εκεί συναγμένους πιστούς ν’ αποσκιρτήσουν από την ελληνική γλώσσα και ν’ ασπασθούν τη βουλγαρική, προκαλώντας την παρέμβαση ενός γραμματοδιδασκάλου από το Μιχαλίτσι, ο οποίος και απάντησε στις προκλήσεις αυτές.

Από την άλλη, μέσα στη χρονιά υπήρχαν αναφορές για περιπτώσεις Χριστιανών, οι οποίοι, ενώ αρχικά είχαν προσχωρήσει στη σχισματική εκκλησία υποκύπτοντας στα κηρύγματα του πανσλαβισμού, στην πορεία επέστρεφαν στη νόμιμη εκκλησία αιτούμενοι συγχώρεση από τον μητροπολίτη Νεόφυτο.

-- Στις 14/26 Ιανουαρίου ορίστηκε η διενέργεια εκλογών στη Μητρόπολη για την ανάδειξη των οκτώ νέων δημογερόντων, αλλά και για την αντικατάσταση ενός εφόρου και ενός επιτρόπου, οι οποίοι τυπικά είχαν παραιτηθεί, αλλά επί της ουσίας είχαν αποπεμφθεί από τον μητροπολίτη Σερρών.

-- Τον Ιανουάριο έφτασε στις Σέρρες ο νέος μουτεσαρίφης, Χαϊδάρ βέης.

-- Σε άλλα νέα, στην πολιτιστική άνθηση των Σερρών συνέβαλε η σύσταση «Φιλοδραματικού Θιάσου» το καλοκαίρι του 1873, σκοπός του οποίου ήταν η εξεύρεση πόρων για την οικοδόμηση θεάτρου και τη διδασκαλία ηθοποιών.

-- Τον Σεπτέμβριο, μια σοβαρή ασθένεια του μητροπολίτη Νικηφόρου ανησύχησε τους Σερραίους, ώστε διοργανώθηκαν αγρυπνίες στις εκκλησίες της πόλης. Όλα πήγαν καλά, όμως σύντομα ο Μητροπολίτης χρειάστηκε ν’ αναχωρήσει για την Κωνσταντινούπολη, όπου κλήθηκε ως Συνοδικός. Μάλιστα η αναχώρησή του καθυστέρησε αρκετές εβδομάδες ακριβώς λόγω των προβλημάτων υγείας.

Σε ορισμένους Σερραίους ωστόσο δημιουργήθηκε μια αίσθηση εγκατάλειψης. Έγραφαν στην εφημερίδα Κωνσταντινούπολις: «[..] Φαίνεται ότι η τύρβη των εκκλησιαστικών υποθέσεων επέσπασεν επί τοσούτον την προσοχήν αυτού ώστε ελησμόνησεν ότι κατέλιπε την επαρχίαν του άνευ επισκόπου παρά τας ρητάς υποσχέσεις ας έδωκε κατά την ενταύθα αναχώρησίν του. Τούτο δε τοσούτον φαίνεταί μοι παράδοξον, καθ’ όσον γινώσκει πλειότερον παντός άλλου οποίας ραδιουργίας και προσπαθείας καταβάλλουσιν οι σχισματικοί παρά τω βουλγαροφώνω αυτού ποιμνίω. [..]».

-- Αναταραχή ξέσπασε το φθινόπωρο μεταξύ των Ισραηλιτών των Σερρών με μήλο της έριδος την οικοδόμηση δεύτερης συναγωγής στην πόλη. Η ρήξη ήταν τόσο μεγάλη, ώστε σύμφωνα με δημοσιεύματα χρησιμοποιήθηκαν όπλα, ενώ από τις συμπλοκές φέρονται να υπήρξαν τραυματίες, ακόμα και νεκροί.

-- Τέλος, ένα ανθρώπινο δράμα συγκλόνισε τη μικρή σερραϊκή κοινωνία τον Ιούνιο του 1873, η μνημόνευση του οποίου θα μπορούσε ίσως και να παραλειφθεί, αν ο σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν ν’ ασχοληθεί μόνο με όσα καθόρισαν την ιστορία του τόπου· όμως το ενδιαφέρον της παρούσας είναι να μπούμε όσο γίνεται περισσότερο στην ατμόσφαιρα της σερραϊκής κοινωνίας και ν’ ασχοληθούμε εξίσου και με τα μικρά, τα οποία κυριάρχησαν στις καθημερινές συζητήσεις των ανθρώπων μιας άλλης, πολύ μακρινής εποχής.

Ήταν λοιπόν κάποιος Χάλας, κάτοικος των Σερρών και Έλληνας υπήκοος, ο οποίος είχε πολλές φορές αποπειραθεί ν’ αυτοκτονήσει με μαχαίρι, πάντοτε όμως οι συγγενείς και οι φίλοι του τον έσωζαν την κατάλληλη στιγμή. Κάποιο βράδυ ο Χάλας επισκέφτηκε το σπίτι ενός φίλου του, ο οποίος ονομαζόταν Τάσκος. Εκεί δείπνησε και διασκέδασε γι’ αρκετή ώρα, μέχρι που πήγε στο δωμάτιο να κοιμηθεί. Ξημέρωσε η επόμενη μέρα, η ώρα πέρασε, όμως ο Χάλας δεν είχε βγει από το δωμάτιο. Ανήσυχος ο οικοδεσπότης μπήκε μέσα και είδε το φρικτό θέαμα του φίλου του να βρίσκεται αιμόφυρτος στο κρεβάτι κρατώντας στα χέρια του το ξυράφι, με το οποίο είχε βάλει τέλος στη ζωή του.

----------------------------------------------------

Ο ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΦΙΛΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ

Στις αρχές της χρονιάς έγινε η επίσημη προκήρυξη του πρώτου Μιχαήλειου διαγωνίσματος, δηλαδή γραπτού διαγωνισμού για τη συγγραφή διδακτικού βιβλίου με βραβείο 25 τουρκικών λιρών για το νικητή. Το θέμα ήταν: «Ιστορία της Μακεδονίας από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ’ ημάς, τεθεμελιωμένη επί των αναγκαίων στοιχειωδών γεωγραφικών γνώσεων και προωρισμένη διά τα δημοτικά Σχολεία ιδίως της Μακεδονίας».

Οι ενδιαφερόμενοι έπρεπε να καταθέσουν τα χειρόγραφά τους από την 1^η Φεβρουαρίου 1873 μέχρι την 1^η Φεβρουαρίου 1874, ενώ η ανακήρυξη του νικητή και η απονομή του βραβείου ορίστηκε για την πρώτη Κυριακή του Ιουνίου 1874.

Η ετήσια λογοδοσία του Μακεδονικού Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου διενεργήθηκε την Κυριακή της Πεντηκοστής σε αίθουσα της Κεντρικής Ελληνικής Σχολής των Σερρών. Παρόντες ήταν ο μουτεσαρίφης και ο Έλληνας υποπρόξενος Νικόλαος Γεννάδης, οι οποίοι μάλιστα κάθισαν δίπλα δίπλα. Στις εκπλήξεις της βραδιάς ήταν η απαγγελία ποιήματος από τον καθηγητή Χριστόφορο Σαμαρτζίδη (σε δικούς του στίχους), που έτυχε ενθουσιώδους υποδοχής από τους παρόντες.

Ωστόσο οι διαιρέσεις και οι εσωτερικές αντιπαραθέσεις είχαν άρχισαν από καιρό να κάνουν αισθητή την παρουσία τους. Τον Ιούνιο του 1873 έφτασαν στο αποκορύφωμά τους ενόψει των εσωτερικών αρχαιρεσιών. Ο επίτιμος πρόεδρος του Συλλόγου και εκπρόσωπος της αποκαλούμενης οπισθοδρομικής παράταξης, Μιχαήλ Ν. Μιχαήλ, κατηγορήθηκε ότι κατακρατούσε αυθαίρετα το ταμείο για να παρεμποδίσει τη διεξαγωγή των εκλογικών διαδικασιών, με παράπλευρη όμως απώλεια την καθυστέρηση καταβολής μισθών έξι μηνών στους δασκάλους.

Αποκαλυπτική της πολεμικής ατμόσφαιρας ήταν η χρησιμοποιούμενη φρασεολογία σε επιστολή προς την εφημερίδα Κωνσταντινούπολις:

«Δυστύχημα τη αληθεία, ότι η Αυτοκρατορική κυβέρνησις έδωκε εις τον Κυρ Μιχαήλ Ν. Μιχαήλ βαθμόν, δι’ ου δύναται σήμερον να τυραννή τον λαόν των Σερρών. Η Α. Υ. ο Μέγας Βεζύρης θέλει ευεργετήσει τον λαόν των Σερρών απαλάττων αυτόν τοιούτου τυραννίσκου άμα λάβη υπ’ όψιν την εις αυτόν καθυποβαλλομένην έκθεσιν των ανδραγαθημάτων του εν λόγω Κυρ Μιχαλάκη εφένδου».

Με τις αντιπαραθέσεις να φτάνουν στα άκρα, αίσθηση προκάλεσε η υποβολή παραίτησης του Χριστόφορου Σαμαρτζίδη, ενός από τους πιο αγαπητούς δασκάλους των σερραϊκών σχολείων, ο οποίος ήταν και ο υπεύθυνος για τις παραδόσεις των Κυριακών μαθημάτων. Οι πρώτες προσπάθειες μετάπεισής του τόσο από τη σερραϊκή νεολαία όσο και από τον μητροπολίτη δεν φάνηκε να έχουν αποτέλεσμα, ωστόσο η δημογεροντία της πόλης αρνήθηκε να κάνει δεκτή την παραίτηση.

Τελικά οι αρχαιρεσίες για την ανάδειξη του νέου προεδρείου διενεργήθηκαν στις 17/29 Ιουνίου, οπότε διαπιστώθηκε η δύναμη των δύο παρατάξεων: των προοδευτικών, που αποδείχτηκε ότι διέθεταν τη σαφή πλειοψηφία στο εσωτερικό του συλλόγου, και των οπισθοδρομικών.

Επικεφαλής της προοδευτικής μερίδας ήταν ο Ιωάννης Θεοδωρίδης, ο οποίος εξελέγη και πρόεδρος του Συλλόγου με 53 ψήφους έναντι 10 του Μιχαήλ Ν. Μιχαήλ. Αντίστοιχα αντιπρόεδρος εξελέγη –από τη μερίδα των προοδευτικών και πάλι– ο Αθανάσιος Κοντός με 49 ψήφους έναντι 12 του Χατζηλαζάρου.

Όσον αφορά την υπόλοιπη σύνθεση του προεδρείου, ταμίας εξελέγη ο Δημήτριος Θεοδωρίδης, γενικός γραμματέας ο Χόνδρος, ειδικός γραμματέας ο Ν. Ιωαννίδης, ενώ συμπράκτορες εξελέγησαν οι Κωνστ. Καπέτης, Αναστάσιος Κοντός, Βαριαβάκης και Μιχαήλ Βίλλης. Στις ειδικές επιτροπές εξελέγησαν ο μητροπολίτης Σερρών Νεόφυτος, ο Δ. Μαρούλης, ο Ν. Κουμανίδης, ο Αν. Κοντός και ο Χρ. Σαμαρτσίδης· στη δε Οικονομική επιτροπή συμμετείχαν ο Δημήτριος Θεοδωρίδης (αυτοδίκαια ως ταμίας), ο Καπέτης, ο Β. Σταμούλης, ο Δ. Βασιακύρος και ο Ν. Αναγνώστου.

Σ’ ό,τι αφορά τη θετική δράση του Συλλόγου, στον ετήσιο απολογισμό του διαβάζουμε ότι τα μέλη του ανέρχονταν πλέον σε 184, δηλαδή είχαν αυξηθεί κατά 58 σε μία χρονιά. Οι Σερραίοι ήταν 86 (μόλις +15 μέσα σ’ ένα δωδεκάμηνο)· 43 μέλη ζούσαν σ’ άλλα μέρη της Μακεδονίας, 20 στην Αθήνα, 11 στη Σερβία, 7 στη Στεφανούπολη της Ρουμανίας, 4 στη Βιέννη, 4 στη Θεσσαλία, 2 στη Λειψία, 2 στη Βλαχία, 2 στη Θράκη, 1 στη Σύρο, 1 στη Νύσσα και 1 στην Ήπειρο.

Μεταξύ των μελών περιλαμβάνονταν και Μουσουλμάνοι, όπως ο μηχανικός Αλή Ριζάς, ο οποίος πρόσφερε 3 αργυρά μετζίτια το μήνα. Την οικονομική τους βοήθεια πρόσφεραν και πολλοί φιλέλληνες, όπως ο Gœreng από το Ντίσελντορφ με 100 τάλιρα, ο βαρόνος Diergardt από τη Βόννη, ο οποίος συμφώνησε να στέλνει 1000 τάλιρα ανά έτος επί τριετία και χρίστηκε μεγάλος ευεργέτης του Μακεδονικού Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου, ή ο Fabris από το Βάρμεν, ο οποίος έμαθε για τη δράση του Συλλόγου χάρη στον Δημήτριο Μαρούλη, ήδη διευθυντή του αρτισύστατου σχολείου του Μ.Φ.Σ.

Αργότερα ο Fabris θα κατηγορηθεί ότι επιθυμούσε τον προσηλυτισμό των Σερραίων στον Προτεσταντισμό, κάτι που θα συντελούσε στο να περιπέσει ο Μαρούλης σε δυσμένεια και τελικά να οδηγηθεί ο Σύλλογος σε διάσπαση. Προτού όμως συμβεί αυτό, οι τρεις Γερμανοί εγγράφηκαν ως επίτιμα μέλη, ένας ιδιαίτερα τιμητικός τίτλος που απονεμήθηκε επίσης στον E.J. Morris από τη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ, όπως και στον διοικητή των Σερρών, Χαϊδάρ βέη.

Με 50 οθωμανικές λίρες συνέδραμε η μονή Βατοπεδίου, ενώ τριάντα λίρες συγκέντρωσαν άλλα μοναστήρια του Αγίου Όρους, που όμως ουδέποτε έφτασαν στον παραλήπτη τους, καθώς ο ταχυδρόμος έπεσε θύμα ληστείας, ενώ έφερνε τα χρήματα στις Σέρρες. Πενήντα λίρες υπέρ των απόρων σχολείων της Μακεδονίας απέστειλε ο ελληνικός φιλολογικός σύλλογος της Κωνσταντινούπολης, ενώ ο αθηναϊκός σύλλογος προς διάδοση των ελληνικών γραμμάτων έστειλε συνολικά 80 λίρες, εκ των οποίων οι πενήντα για το νέο σχολείο, συν 250 διδακτικά βιβλία για τους άπορους μαθητές.

Παράσταση υπέρ του Μακεδονικού Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου, η τραγωδία «Σαούλ» του Ιταλού ποιητή Βιττόριο Αλφιέρι, δόθηκε στο θέατρο της Αθήνας στις 6/18 Ιανουαρίου, ημέρα Σάββατο, ύστερα από πρωτοβουλία των φοιτητών σε συνεργασία με τον ηθοποιό Βαρβέρη. Τα έσοδα από αυτήν ανήρθαν σε 16,22 οθωμανικές λίρες.

Ειδική μνεία στην παράσταση έγινε στον ετήσιο απολογισμό του Συλλόγου: «Η εκδήλωσις αύτη των προς την Μακεδονίαν αισθημάτων των φιλογενών τούτων κυρίων ενέπλησεν ημάς χαράς, και εκφράζομεν πανδήμως ευγνωμοσύνην προς τε τους από σκηνής διδάξαντας και προς τα έντιμα μέλη της επιτροπής».

Στην παράσταση συμμετείχαν οι: Αντώνιος Βαρβέρης, Ιωάννης Βαρβέρης, Λάμπρος Παναγιωτόπουλος και Δημ. Στουρνάρης μαζί με τους Νάκη και Δρόση. Η επιτροπή, που είχε την ευθύνη της παράστασης, αποτελούταν από τους: Α. Πάικο, Α. Πολυζωΐδη και Γ. Δαμιανό.

Από κει και πέρα θα ήταν κουραστική μια ακόμα αναλυτική παράθεση των ονομάτων όλων των δωρητών του τελευταίου δωδεκαμήνου ή περισσότερες λεπτομέρειες από τη δράση του Συλλόγου τόσο στις Σέρρες όσο και στην υπόλοιπη Μακεδονία, οπότε οι σχετικές αναφορές σταματάνε εδώ.

----------------------------------------------

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ – ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ

Ας σταθούμε όμως λίγο στο νεοσύστατο διδασκαλείο του Μακεδονικού Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου, τη διεύθυνση του οποίου είχε εξ αρχής αναλάβει ο Δημήτριος Μαρούλης. Ήταν το «πρώτον εν τη Ανατολή» διδασκαλείο, «το σπουδαιότατον των έργων του συλλόγου», το πρώτο έτος λειτουργίας του οποίου χαρακτηρίστηκε ως «προπαρασκευαστικό και οιονεί πειραματικό».

Φοιτούσαν συνολικά 47 μαθητές, εκ των οποίων οι 24 ήταν υπότροφοι και οι υπόλοιποι ιδιοσυντήρητοι, ενώ μαθήματα παρακολουθούσαν και πέντε δόκιμοι. Πέραν αυτών, ο Σύλλογος είχε υπό την ευθύνη του τέσσερις ακόμα ημιυπότροφους μαθητές σε άλλα σχολεία των Σερρών, ο δε δάσκαλος Χρ. Σαμαρτσίδης είχε αναλάβει την οικονομική ενίσχυση του ενός εκ των τεσσάρων.

Τρία κορίτσια, που φιλοδοξούσαν να γίνουν δασκάλες, παρακολουθούσαν μαθήματα στο Παρθεναγωγείο της πόλης χάρη σε υποτροφίες του Μ.Φ. Σ. Εκεί διδάσκονταν «το τε ήθος και την διάνοιαν υπό του υιού της κυρίας διευθυντρίας κ. Χρ. Σαμαρτσίδου, υπό της πεπαιδευμένης και χρηστής θυγατρός αυτής κυρίας Ελπινίκης και υπό της ημετέρας ευπαιδεύτου συμπολίτιδος κυρίας Ανθής, εις δε τα εργόχειρα εξασκούμενα υπό της ικανοτάτης περί τα τοιαύτα κ. Καλλιόπης».

Τον Οκτώβριο, ύστερα από πρωτοβουλία του Συλλόγου διεξήχθη στις Σέρρες συνέδριο, στο οποίο συμμετείχαν 60 με 64 δάσκαλοι, με στόχο να τεθούν οι βάσεις για την καθιέρωση της ομοιόμορφης διδασκαλίας. Πρακτικά η πρωτοβουλία αυτή ήταν σε συνέχεια της προσπάθειας που κατέβαλε υπέρ του ομοιόμορφου διδακτικού συστήματος η μόλις το 1872 συσταθείσα Φιλελεήμων Αδελφότης, η οποία ήδη στις αρχές του 1873 διέθετε σχολείο με 30 περίπου σπουδαστές.

Σχετικά με τη Φιλελεήμονα Αδελφότητα δυο λόγια: Στις αρχές του 1873 αριθμούσε ήδη 350 μέλη, το δε κεφάλαιό της ανερχόταν σε 300 λίρες· πρόεδρός της ήταν ο Αναστάσιος Κοντός, ενώ μεταξύ των πρώτων επιτευγμάτων της περιλαμβανόταν η καθιέρωση των δημόσιων Κυριακών μαθημάτων σε αίθουσα ενός από τα δημοτικά σχολεία των Σερρών με την άδεια του μητροπολίτη Νεοφύτου.

Και κάτι τελευταίο, μιας και περί σχολείων ο λόγος: το 1873 στην Ιερά Μονή του Τιμίου Προδρόμου λειτουργούσε ήδη ιερατική σχολή με 44 μαθητές, προερχόμενους από τις επαρχίες Σερρών, Δράμας και Μελενίκου. Η σχολή διέθετε πέντε τάξεις: μία προκαταρκτική με 15 μαθητές, δύο κατώτερες με 18 μαθητές και δύο ανώτερες τάξεις με 11 μαθητές συνολικά. Άμεσος έφορος και επόπτης της σχολής ήταν ο ηγούμενος της μονής Θεοδόσιος, σχολάρχης ο ιεροδιδάσκαλος Χριστοφόρος και δεύτερος δάσκαλος ο ιεροδιάκονος Χρύσανθος. Επιπλέον, δύο από τους καλύτερους μαθητές των ανώτερων τάξεων βοηθούσαν στις παραδόσεις μαθημάτων στην προκαταρκτική τάξη.

_________________________________

* Από την έρευνα «Οι Σέρρες και οι Σερραίοι μέσα από τις σελίδες των εφημερίδων», τόμος Α΄, σελίδες 110-116.